۷-۳-۶٫نمایش تصنعی عمل به ضد ارزش:
توجه به دو نکته در این روش حائز اهمیت است. اول این که این روش بایستی با احتیاط کامل اجرا شود تا مبادا نکته منفی در ذهن متربی جای گیرد؛ لذا این امر به مهارت و تبحر مربی نیازمند است، برای تحقق این هدف مربی بایستی بلافاصله پس از اجرای این روش و انجام عمل ارزشیابی، قصد و غرض خود را از اجرای این روش بیان نموده و ضمن تبیین عمل ارزشی صحیح، عمل ضد ارزشی مغایر با آن را به شدت نفی کند. دوم این که این روش نمی تواند به طور متمادی مورد استفاده قرار گیرد، زیرا استفاده ی پی در پی آن، موجب آگاهی متربی شده و منجر به ایجاد عمل و یا گفتار تصنعی از سوی متربی می گردد.

این روش بدین صورت است که مربی با نمایش تصنعی بیان یک ضد ارزش یا ترغیب متربیان به یک عمل ضد ارزش می کوشد تا عملکرد متربیان را در واکنش به مسائل عنوان شده بررسی نماید. به طور مثال: در مراسم صبحگاهی یک دبیرستان، مدیر مدرسه از دانش آموزان می خواهد که برای کمک به قحطی زدگانِ فلان کشور از هیچ کمکی دریغ نکرده و کمک های نقدی و غیرنقدی خود را به مدرسه تحویل دهند. مربی پس از ورود به کلاس، موضوع مطرح شده را عنوان می کند و به متربیان خویش می گوید: شما می دانید که در کشور ما تعداد زیادی از افراد نیازمند وجود دارند که کمک ما می تواند، در رفع مشکلات آن ها موثر باشد. از سوی دیگر، کمک به قحطی زدگان وظیفه سازمان بین الملل و هلال احمر جهانی می باشد و لزومی نمی بینیم که ما در این کار سهیم شویم.
بهتر است پول و مایحتاج را برای کشور خود ذخیره کنیم تا مبادا دچار بحران نشویم به هر حال خدا بزرگ است و خودش به آن ها کمک خواهد کرد. پس از این که مربی چند دقیقه ای درباره ی موضوع یاد شده صحبت کرد. به بچه ها می گوید: شما با نظر من موافقید؟ به نظر شما حق با من نیست؟ مربی پس از بیان این مطلب منتظر اظهار نظر متربیان خویش می ماند و ممکن است بعضی از متربیان به جانبداری از مربی خویش برخاسته و حرف های او را تایید کنند. و عده ای هم باشند که این حرف را تایید نکنند. مربی، پس از محک زدن متربیان و پرسیدن نظرات هریک از آن ها، بلافاصله اعلام می کند که سخنان او صرفاً جهت محک زدن آن ها بوده و با گفته های یاد شده موافق نیست. و سپس به توضیح این نکته بپردازد که ما بایستی به حکم دین به این نکته توجه داشته باشیم که همگی آفریده ی یک خالقیم و در قبال یکدیگر مسئولیم و باید به ارزش های والای انسانی احترام گذاشته و اگر مشکلی برای انسانی پیش می آید و دست نیاز به سوی ما دراز می کند، از هیچ کمکی فروگذار نکرده و به یاری آن ها بشتابیم که شاعر برجسته ی ایرانی « شیخ اجل سعدی » در این باره چنین می گوید:
بنی آدم اعضـای یکدیگرنـد که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضو به دردآورد روزگار دگر عضــوهــا را نمــاند قــرار
توکز محنت دیگران بی غمی نشــاید که نامــت نهنــد آدمـی
(سعدی ، ۱۳۸۶: ۳۳)
۷-۳-۷٫قرار دادن متربی در یک موقعیت وسوسه انگیز:
مربی می تواند براساس سلیقه و تمایل متربیان موقعیتی بسیار جذاب و لذت بخش را برای متربیان فراهم کند. به طور مثال: یک ربع قبل از ساعت نماز ترتیب یک مسابقه ی فوتبال میان دو تیم رقیب را بدهد. یا این که یک فیلم بسیار جذاب که مورد علاقه ی متربیان است پخش نماید.
یا به مناسبت خاصی، ترتیب یک مراسم جشن را بدهد و درست هنگامی که متربیان مجذوب این موقعیت شده اند و بسیار از آن لذت می برند، صدای اذان را از بلندگو پخش کند. در این زمان واضح است که تنها کسانی برای نماز می شتابند که ارزش واقعی فریضه ی نماز را درک کرده باشند و از سوی دیگر به ارزش نمازِ اول وقت پی برده باشند و کسانی که این ارزش را درک نکرده باشند، همچنان به بازی یا تماشای فیلم و یا انجام مراسم جشن خویش ادامه می دهند و در این هنگام مربی می تواند با بهره گرفتن از این فرصت و درست در لحظه ی ارتکاب خطا، اشتباه آن ها را به آن ها گوشزد کرده و پس از ساعت نماز، درباره ی این مکانیسم شیطانی و هوای نفس که منجر به غفلت آن ها شده توضیح دهد.
۷-۳-۸٫تحلیل محتوا:
این روش در زمینه کشف ارزش ها از طریق تحلیل محتوای پیام شفاهی یا کتبی به کار گرفته شده است(خلیفه، ترجمه سیدی، ۱۳۷۸: ۸۵).
فیلم ها، داستان ها و یا وقایع روزمره می توانند منابع مناسبی جهت تحلیل محتوا باشند که به شرح دو مورد آن می پردازیم.
۷-۳-۸-۱٫تحلیل داستان:
مربی بایستی با درایت خویش داستانی با محتوای ارزش های دینی یا اخلاقی انتخاب نماید که در آن نکات ارزشی بیان شده باشد، یا این که تعارضی میان ارزش ها و ضد ارزش هاایجاد شده باشد. سپس متن آن را برای متـربیان با دقـت بخـواند و سپس از آنـان سـوالاتی را پرسیـده و دربـاره ی جوابِ سـوالات نظرخواهی کند. این نظرخواهی می تواند به دو شکل صورت گیرد:
۱-از تک تک متربیان درباره ی محتوای داستان سوالاتی را پرسیده و نظر آن ها را جویا شویم، مزیت این شیوه نظرخواهی این است که مربی به راحتی می فهمد که هریک از متربیان در چه سطحی هستند و اشکالات یادگیری آن ها در کدام قسمت است. و از معایب این شیوه این است که در صورت آگاهی متربیان از نظرهای همدیگر، ممکن است که نظرات اصلی خویش را تغییر داده و نظر دیگری را بیان نمایند و این امر موجب اختلال در ارزشیابی مربی می گردد. شیوه دوم
این است که مربـی از متربیان بخـواهد که بر روی یـک تکه کاغـذ درباره ی سـوالات مطرح شده
اظهارنظر نمایند.
مزیت این شیوه این است که متربیان از نظرات یکدیگر مطلع نشده و نظر واقعی خویش را بیا ن می دارند. اگر مربی از متربیان بخواهد که نام خود را روی کاغذ عنوان نمایند، به راحتی می تواند اشکالات آن ها را به آن ها گوشزد کند؛اما برای این که متربی بدون دلهره و با خیال راحت به سئوالات پاسخ دهد باید از آن ها بخواهیم که از ذکر نام خود خودداری کننداماننوشتن نام تنها عیبی که دارد این است که مربی در صورت برخورد یا کج فهمی یکی از متربیان، نمی داند که این مورد مربوط به کدام یک از آنان می باشد و مجبور است تا موضوع را به صورت جمعی توضیح دهد و رفع اشکال نماید.اما واضح است که در پارهای از موارد مربی نیاز به توضیح و ارشاد موردی دارد،اما به هر صورت جهت جلو گیری از آسیب رسیدن به شخصیت متربیان ،ننوشتن نام آن ها منطقی تر به نظر می رسد .از طرفی مربی می تواند متربیان را در ذکر نام یا عدم ذکر نام مختار بگذارد.
۷-۳-۸-۲٫تحلیل فیلم:
متربی پس از آموزش ارزش ها بایستی قادر باشد تا با دیدن یک فیلم یا شنیدن یک داستان درباره ی نکات ارزشی آن اظهارنظر نماید. یک مربی ماهر می تواند فیلم هایی را که از محتوای ارزشی برخوردارند و یا در آن ها تضاد و کشمکشی میان جبهه ی ارزش ها و ضد ارزش ها وجود دارد، را انتخاب نموده و آن ها را برای متربیان به نمایش گذاشته و به طور انفرادی از آن ها بخواهد تا درباره ی فیلم اظهار نظر نمایند یا این که مربی درباره ی عملکرد شخصیت های داستان فیلم سوالاتی را مطرح می نماید و نظر متربی را جویا می شود و محتوای فکری و نظام ارزشی آن ها را محک زده و مورد ارزیابی قرار می دهد.
همچنین، مربی می تواند با طـرح یک سـوال درباره ی فیلم و ارائه ی چند راه حل درباره ی آن، ازمتربیان بخواهد تا بهترین راه حل را و دلیل انتخاب آن را توضیح دهد. شیوه های کسب نظر متربیان نیز ،دقیقاً می تواند همانند شیوه های یاد شده در روش تحلیل محتوای داستان باشد.
۷-۳-۹٫کنترل نا محسوس متربی :
در این روش، مربی می تواند یک موقعیت امتحان تدارک ببیند و خود از کلاس خارج شده و به طور کاملاً نامحسوس(مثلاً استفاده از کلاسی که بتوان از جایی خاص متربیان را وارسی کرد، یا استفاده از دوربین هایی که به طور نامحسوس در کلاس کار گذاشته شده باشند.) آن ها را وارسی نماید. یا با تدارک یک بازی شطرنج و ترک ناگهانی موقعیت بازی برای چند لحظه، همین کنترل را اجرا نموده و صداقتِ آن ها را محک زند و مراقب باشد که آیا متربیان در زمان عدم حضور وی تقلب می نمایند و یا مهره ها را جابجا می کنند یا خیر؟ و سپس در صورت بروز مشکل یا تخلفی مربی بایدبه گونه ای ماهرانه که لطمه ای به روحیه و شخصیت متربیان نزند به آن ها تذکر دهد.
۷-۳-۱۰٫مشاهده طبیعی:
یکی از شیوه های کارآمد برای شناخت متربی، روش مشاهده ی طبیعی است. در این شیوه مربی ، رفتار و عکس العمل متربی را در موقعیت های گوناگون در کلاس، جلسات خصوصی، اردوهای کوتاه مدت بیرونی، با ریز بینی خاصی ارزیابی می کند. این رفتار باید در شکلی کاملاً طبیعی و بدون جلب توجه متربی انجام گیرد.
ساجدی( ۱۸۸:۱۳۸۴) مشاهده ی دقیـق و منظمِ عملکرد متربی می تواند در تشخیص رونـد فکری
متربی و نحوه ی رشد و تحول اخلاقی و دینی او مفید و مثمر ثمر باشد.
مربی آموزش ارزش ها می تواند از طریق مشاهده ی رفتار متربیان در محیط های مختلف از جمله در کلاس درس، نمازخانه، میدان ورزشی، اردوهای تفریحی، ساعات تفریح و استراحت به بررسی چگونگی عملکرد متربیان در حوزه ی ارزش های اخلاقی و دینی بپردازد و رفتار آنان را با دقت کافی ارزیابی کند و در صورت لزوم مواردی را یادداشت کند ودر وقت مقتضی و با شیوه ای مناسب جهت رفع نقطه ضعف های متربی اقدام نماید و اگر لازم باشد در راهبردهای تدریس خود تجدید نظر کند.
۷-۳-۱۱٫مصاحبه:
مصاحبه یکی از روش های سنتی است که می تواند در ارزیابی های مختلف مورد استفاده قرار گیرد. در این شیوه مربی آموزش ارزش ها، از روی دقت لازم و با توجه به شناختی که از وضعیت رفتاری هر متربی دارد، سئوالاتی را تهیه و تنظیم می نماید و در وقت مناسب با تدارک یک مصاحبه، در یک ارتباط متقابل و مستقیم، آن ها را از متربی پرسیده و به ارزیابی ارزش های دینی و اخلاقی وی می پردازد.
۷-۳-۱۲٫پرسیدن سئوال های خلاق:
حوریزاد ( ۱۰۳:۱۳۸۸) به نقل از گلیفورد سئوالات را به دو دسته تقسیم می کند: ۱-همگرا :آن هایی که تنها به یک پاسخ ختم می شوند.۲-واگرا: آن هایی که تفکر خلاق دانش آموزان را بر می انگیزند و محرک خلاقیت هستند این سئوالات انعطاف پذیر و جوابشان تنها به یک پاسخ صحیح ختم نمی شود. تورنس نیز سئوالات برانگیزاننده را مطرح می کند. او سئوالات را دارای ۴ سطح برانگیزندگی می داند که عبارتند از:
سصح اول :(پائین ترین سطح) سئوالاتی که با « آری » یا « نه» یا به وسیله یک کلمه پاسخ داده می شوند.
سطح دوم: سئوالاتی که فرد را به دادن توضیح بر می انگیزاند.
سطح سوم: سئوالاتی که فرد اطلاعات را به خود یا تجارب خود ربط می دهد.
سطح چهارم: بالاترین سطح ،سئوالاتی هستند که تفکر فرد را به دنیای خیالی و آینده می برند.
مربی آموزش ارزش ها می تواند بر اساس سطوح مختلف سوال های خلاق جهت ارزشیابی میزان موفقیت یاعدم موفقیت آموزش ارزش ها ویا تشخیص نقاط ضعف آن استفاده نماید.. مربی باید لزوماً ازسطوح مختلف سئوال جهت شناسایی میزان رشد شناختی متربیان در زمینه ی ارزش های دینی و اخلاقی استفاده نماید.
در این جا به ذکرچند مثال در این ارتباط می پردازیم که بر اساس سطوح مختلف برانگیزندگی مطرح شده اند.
سطح اول: ۱-آیا هدیه و رشوه به یک مفهوم هستند؟
۲-از نظر شرع کدام یک مذموم شمرده شده اند؟ هدیه یا رشوه.
سطح دوم: ۱-چه تفاوتی میان هدیه و رشوه وجود دارد؟
۲-از کجا می توانید تشخیص دهید که هدیه دریافت می کنید یا رشوه؟
سطح سوم: ۱-اگر تا کنون کسی به شما پیشنهاد رشوه داده است ،درباره ی آن توضیح دهید؟
۲-هنگام گرفتن هدیه و یا پیشنهاد رشوه چه عکس العملی نشان داده اید؟
سطح چهارم: ۱-اگر در آینده ، در پست مهمی مشغول به کار شوید و در ازاء انجام کاری یا
تضییع حقی، مبلغ بسیار هنگفتی رشوه ،به شما پیشنهاد شود چگونه با نفس خود
مبارزه می کنید؟

شکل۱-۴ مکانیزم تولید بار در سلولهای آلی.]۵[

۱-۴ انواع معماری سلول‌های فتوولتایی آلی

روش ساخت سلولهای آلی بسیار ساده است.اساس ساخت لایه نشانی در مقیاس نانو است.از جمله روش های مهم
Spray-Spin Coating-Printing-Sol gel است . می توان مراحل مختلف ساخت را با ابزارهای محاسباتی شبیه سازی کرد و شرایط مختلف ساخت را بررسی کرد . یکی از مشکلات اصلی سلولها مشکل طول عمر و چسبندگی مواد و لایه های مختلف است.اساس لایه نشانی میزان چسبندگی لایه ها به هم است.هر چه این چسبندگی بیشتر باشد عمر سلول و بازده آن افزایش می یابد . این چسبندگی به دما بسیار حساس است پس یافتن اثرات دما بر ساختار سلول بسیار مهم است. سلول‌های فتوولتایی آلی را از لحاظ معماری می‌توان به چهار گروه تقسیم نمود:

۱-۴-۱ معماری تک‌لایه

ساده‌ترین و پرکاربردترین قطعه‌ی نیمه‌رسانای آلی یک دیود تونلی فلز-عایق-فلز (MIM)است.در این نوع از سلول، الکترودهای فلزی دارای تابع کار متفاوت هستند. (شکل‏۱-۵).

شکل‏۱-۵ سلول آلی با معماری تک لایه.]۶[
این معماری ساده ترن نوع است. این سلول از آند و کاتد به همراه یک پلیمر مزدوج به عنوان محیط فعال ساخته شده.در اثر جذب فوتون توسط پلیمر ، اگزیتون تولید می شود .این اگزیتون هنگام رسیدن به آند و کاتد تجزیه شده و حاملهای بار جدا می شوند.این معماری بسیار ساده است ولی بازده بسیار پایینی دارد.چون طول پخش اگزیتون کم است ،قبل از رسیدن به آند و کاتد از بین می رود.

۱-۴-۲ معماری دولایه‌ی

در این نوع دو لایه از دونوع ماده آلی متفاوت در مجاورت یکدیگر قرار دارند. به همین دلیل این نوع معماری را دولایه‌ی می‌نامند. در۱-۶ شکل طرح شماتیکی از سلول ارائه شده است که در آن نحوه قرار گرفتن لایه‌ها و مولکول‌های مواد دهنده‌ی الکترون و پذیرنده‌ی الکترون نشان داده شده است.]۷[

شکل ۱-۶ طرح شماتیک سلول فتوولتایی تخت دولایه.]۷[
تفاوت این معماری با تک لایه در این است که بعد از تولید اگزیتون در ماده دهنده ،این اگزیتون به مرز جدایی زودتر رسیده و قبل از نابودی ،تجزیه می شود .ولی باز بازده کم است ،چون به اندازه کافی اگزیتون به مرز جدایی نمی رسد.

۱-۴-۳ معماری ناهمگون حجمی

در این نوع معماری دو ماده‌ی آلی در یکدیگر نفوذ می‌نمایند و در بخشی از ساختار به جای دو لایه‌ی تخت مجزا یک مخلوط از دو ماده داریم. به این ترتیب سطوح مشترک دو ماده افزایش یافته و در صورت تشکیل مناسب فازها در مخلوط، هر اگزیتون تشکیل شده در ماده‌ی جاذب نور امکان رسیدن به مرز مشترک دهنده/پذیرنده را پیش از نابودی خواهد داشت. شکل ۱-۷ طرحی از یک قطعه با این معماری و نمودار نوار انرژی آن را نشان می‌دهد.

شکل ۱-۷ طرح شماتیکی از سلول فتوولتایی ناهمگون حجمی]۸[.

۱-۴-۴ معماری چندپشته

رویکردی دیگری که به افزایش کارآیی سلول‌های فتوولتایی آلی منجر می‌گردد استفاده از معماری چندپشته (Tandem) است. از قطعاتی که با این معماری ساخته می‌شوند تحت عنوان سلول‌های فتوولتایی چنداتصالی نیز یاد می‌شود. در این ساختارهای چندلایه‌ای هر نیمه‌رسانا (کانی یا آلی یا ترکیبی از هردو) یک گاف نوار انرژی مشخص خواهد داشت که در اطراف یک طول موج خاص بیشترین میزان جذب را دارا است. نیمه‌رساناها باید طوری انتخاب شوند که تقریباً تمام طیف خورشید را جذب نمایند. ترتیب لایه‌ها به شکلی است که لایه‌ی دارای بزرگترین گاف نوار در بالا قرار می‌گیرد. نخستین اتصال تمام طیف را دریافت می کند. فوتون‌هایی که دارای انرژی بیشتر از گاف نوار اتصال اول هستند در لایه‌ی نخست جذب می‌شوند. فوتون‌های با انرژی کمتر از گاف نوار لایه‌ی نخست به لایه‌های پایین‌تر میروند تا در آنها جذب شوند.در شکل۱-۸ نمونه ای از این سلولها نشان داده شده.
شکل ۱-۸ ساختاری از معماری چند پشته برای سلولهای آلی.]۸[

۱-۵ کاربرد نانو مواد در سلولهای آلی

امروزه استفاده از مواد کربنی نانویی به عنوان مواد گیرنده در محیط فعال سلولهای آلی بسیار متداول شده.]۹[-]۱۰[-]۱۱[
مواد نانویی داری خواص جالبی هستند. یکی از مشکلات مهم سلولها طول عمر و چسبندگی لایه ها به هم است.تحقیقات امروزی نشان می دهد که با افزایش نانو لوله های کربنی عملکرد سلول از جنبه بازده و پایداری افزایش یافته . ولی کدام نوع از نانو لولهای کربنی برای یک سلول آلی مناسب است ؟ در ادامه برخی از خواص مهم نانو لوله های کربنی را ذکر می کنیم.
نانو لوله های کربن CNTs ساختار یک بعدی کربن هستند. یک نانو لوله تک دیواره کربن SWNT یک ورق کربن به ضخامت یک اتم است که به صورت یک استوانه یکپارچه که قطر آن از مرتبه نانو متر است، در آمده است. در نتیجه نانو لوله های کربن ساختار های بسیار ریزی ( در ابعاد نانو متر ) هستند که نسبت طول آنها به قطرشان به ۱۰۰۰۰ میرسد. چنین مولکولهای استوانه ای کربن دارای خواص بدیعی هستند که کاربرد وسیع آنها را در فن آوری نانو ، الکترونیک، اپتیک و دیگر زمینه های علم مواد ممکن می سازد. نانو لوله های کربن دارای استحکام فوق العاده بالا بوده و خواص الکترونیکی بی همتایی دارند و رسانای خوب گرما هستند.نانو لوله های کربن از ترکیبات با ساختار فلورن هستند که شامل باکی بال ها نیز می شود با این تفاوت که نانو لوله ها استوانه ای شکل هستند که حداقل یک سر آنها با نیم کره ای با ساختار باکی بال بسته شده است. در حالیکه باکی بال ها همان گونه که از نام آنها بر می آید، کروی شکل اند.نام نانو لوله های کربن از اندازه آنها گرفته شده است، چرا که قطر یک نانو لوله از مرتبه چند نانو متر است ( نزدیک به ۵۰۰۰۰ بار کوچکتر از تار موی انسان) در حالیکه طول آن می تواند به چند میلی متر برسد. به طور کلی نانو لوله های کربن به دو گروه تقسیم می شوند: نانو لوله های تک دیواره(SWNTs) و نانو لوله های چند دیواره(MWNTs).
ماهیت پیوند های شیمیایی یک نانو لوله با بهره گرفتن از شیمی کوانتومی و به طور مشخص با بهره گرفتن از هیبریداسیون اوربیتال ها توصیف می شود. پیوند های شیمیایی نانو لوله ها از پیوند های sp² تشکیل شده است که شبیه به ساختار پیوندی در گرافیت می باشد. نانو لوله های کربن می توانند با بهره گرفتن از نیرو های وان در والس به صورت رشته ( ریسمان ) در بیایند.نانو لوله های کربن تحت فشار زیاد می توانند برخی از پیوند های sp² را به پیوند های sp³ تبدیل کرده و امکان تشکیل نانو لوله هایی با طول نامحدود را فراهم سازند. با چرخش یک لایه گرافین می توان نانو لوله تولید کرد.بر اساس نوع چرخش انواع متنوعی از نانو لوله ها تولید می شود.در شکل۱-۹ نحوه تولید دیده می شود.

شکل ۱-۹ تولید نانو لوله کربنی از پیچش گرافین.
نانو لولها دارای خواص فیزیکی جالبی هستند از جمله:
استحکام:نانو لوله های کربن با توجه به مقاومت ( استحکام ) کششی و مدول الاستیک آنها یکی از مستحکم ترین و سخت ترین مواد شناخته شده هستند. این استحکام نتیجه ای از پیوندهای کووالانسی sp² که بین اتم های کربن تشکیل شده اند می باشد. استحکام کششی نانو لوله های چند دیواره ۶۳ GPa گزارش شده است. در حالیکه فولاد (carbon-steel) دارای استحکام کششی نزدیک به ۱٫۲ GPaاست . نانو لوله های کربن دارای مدول الاستیک بسیار بالا از مرتبه ۱ TPa هستند این در حالی است که نانو لوله های کربن دارای چگالی ۱٫۳-۱٫۴ g/cm3 هستند که برای یک جامد مقدار کمی است.
رسانش :به طور نظری نشان داده شده است که نانو لوله های کربنی که دارای خواص فلزی باشند می توانندجریان های الکتریکی حمل کنندکه چگالی آنها ۱۰۰۰ برابر بزرگتر از آنچه فلزات نقره و مس حمل می کنند، است.
گرمایی: انتظار می رود که همه انواع نانو لوله های کربن رساناهای بسیار خوب گرما باشند.پیش بینی شده است که نانو لوله های کربن می توانند تا ۶۰۰۰ W/mK گرما را در دمای اتاق عبور دهند در حالیکه مس میتواند تنها ۳۸۵ W/mK گرما را در شرایط مشابه عبور دهد.
ترابرد تک بعد:در نانو لوله های کربن به دلیل دارا بودن ابعاد نانو، ترابرد الکترون تنها از طریق اثرات کوانتومی امکان پذیر است و تنها در راستای محور تیوب انجام می شود.که این ویژگی مشابه همان چیزی است که در سیم های کوانتومی (quantum wires) رخ می دهد. به دلیل وجود همین ویژگی است که نانو لوله های کربن را می توان سیستم های تک بعدی در نظر گرفت.
ویژگی های الکترونیکی نانو لوله های کربنی:نانو لوله های کربنی دارای دو نوع اوربیتال هستند. اوربیتال های پیوند سیگما (σ) که در واقع پیوند اتمی است که اتمهای کربن را در ساختار لانه زنبوری دیواره نانولوله به هم می پیوندد واوربیتال پای (π) که عمود بر سه اوربیتال سیگما قرار دارد و تک الکترون موجود در آن تقریباٌ آزادانه حرکت می کند. این الکترون های پای موجب جاذبه واندروالس ضعیف بین نانو لوله های مختلف می شوند. اوربیتال های سیگما به دلیل فاصله زیادی که از سطح فرمی دارنددر واقع نمی توانند نقش مهمی در خواص ترابردی و جذب اپتیکی (در محدوده انرژی مرئی) نانولوله ها ایفا کنند .

دینامیک مولکولی

اهداف فصل:آشنایی با انواع مختلف ابزارهای محاسباتی از جمله MD -DFT است.
یکی از روش های متداول بررسی پدیدهای فیزیکی در مقیاس ماکروسکوپیک ، استفاده از معادلات دیفرانسیل با مشتقات جزیی است (PDE) . از جمله این معادلات ، معادلات سیالات ، مقاومت مصالح ، الکترومغناطیس ، امواج ،پیزو الکتریک و … است . روش های زیادی برای حل PDE وجود دارد از جمله جداسازی متغیر ها، ماندهای وزنی،تفاضل محدودFDM))‍ ،المان محدود (FEM) و حجم محدود.در تمام این معادلات ، ثابتهای وجود دارد. این ثابتها را می توان از تجربه یا محاسبات بدست آورد. هدف این پایان نامه فقط روش های محاسباتی است .برای محاسبه این ثابتها ، باید به دنیای اتمها و مولکولها رفت و از مکانیک کلاسیک برای این دنیا استفاده کرد. این روش همان دینامیک مولکولی است (MD) . ولی برای استفاده از مکانیک کلاسیک، باید نیروهای بین اتمی مشخص باشد .برای محاسبه این نیروها باید به دنیای الکترونها رفت و معادلات کوانتوم را بکار برد.این شاخه از فیزیک تحت عنوان فیزیک سیستمهای چند ذره ای معروف است.برای نوشتن معادلات کوانتوم به ثابت های دیگری نیازمندیم.برای محاسبه این ثابتها به سراغ الکترودینامیک کوانتومی رفته (QED).این روش حالت خاصی از مدل استاندارد ذرات بنیادی است.مدل استاندارد دارای مشکلاتی بوده ،از جمله اتحاد نیروها و ۲۶ ثابت تجربی ، از این رو به سراغ مدل ریسمان رفته.در مدل ریسمان فقط طول ریسمان ثابت معادلات است و تمام خواص فیزیکی از این طول بدست می آید .به این روش متداول محاسبه خواص و پدیدهای فیزیکی روش شبیه سازی چند مقیاسی (Multi Scaling Simulation) گفته می شود.در این پایان نامه روش های MD,DFT بیان می شود.

۲- ۱شبیه سازی مولکولی

شبیه‌سازی مولکولی یک مفهوم کلی است که شامل مونت کارلو (MC) و دینامیک مولکولی (MD) است. علاقه‌مندی اولیه برای شبیه‌سازی مولکولی به دلیل ایجاد نتایج دقیق برای مسائل مکانیک آماری دارای برتری و رجحان نسبت به روش های حل تقریبی است. ویژگی که باعث تمایز شبیه‌سازی مولکولی از روش های محاسباتی دیگر می‌شود این است که مختصات مولکولی سیستم مطابق با محاسباتی از نیروها و انرژیهای درون مولکولی بیرون می‌آید. شبیه‌سازی مولکولی را می‌توان به عنوان مکانیک آماری محاسباتی توصیف کرد. این محاسبات به ما توانایی تعیین خواص ماکروسکوپی را دقیقاً با بهره گرفتن از یک مدل تئوری حاصل از یک برنامه کامپیوتری را می‌دهد.نتایجی که از شبیه‌سازی مولکولی بدست می‌آید به ماهیت مدلی که استفاده می‌شود بستگی دارد. مقایسه نتایج شبیه‌سازی با داده‌های آزمایشگاهی یک آزمایش تعیین‌‌کننده دقت مدل است. اختلاف بین این دو می‌تواند به معنی عدم پذیرش مدل توصیف‌کننده رفتار مولکولی باشد.
مزیتهای شبیه‌سازی مولکولی بسیار زیاد است. در بسیاری از موارد انجام آزمایشی در آزمایشگاهها با سختیهای زیاد در طراحی و مواد انتخابی همراه است. از طرفی شبیه‌سازی مولکولی انعطاف‌پذیری بالایی برای محدوده گسترده‌ای از شرایط دمایی و فشار و … دارد. پارامترهای مورد استفاده را می‌توان به آسانی در یک الگوریتم و برنامه مورد استفاده تغییر دارد در حالی که در آزمایشگاه این کار به آسانی صورت نمی‌گیرد]۱۲[
یکی دیگر از روش های شبیه سازی مولکولی ،روش مونت کارلو است. این روش یک استراتژی اتفاقی بر پایه احتمال است به منظور شبیه‌سازی سیالات، انتقال بین دو حالت یا پیکربندی مختلف با بهره گرفتن از

• عوامل مرتبط بر روی « انتظارعملکرد » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی« انتظار تلاش » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی « نگرش نسبت به استفاده از فناوری » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی « اثر اجتماعی » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی « شرایط تسهیل‌کننده » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی« خودکارآمدی » مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• عوامل مرتبط بر روی « ضطراب » در پذیرش مالیات ستانی الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

• • عوامل مرتبط بر روی « نیات رفتاری برای استفاده » در تغییر رویکرد از مالیات‌ستانی سنتی به الکترونیکی تأثیر مثبت و معناداری دارند.

7.1 تعريف واژه‏های پژوهش

تعریف مفهومی

مالیات‌ستانی سنتی: سیستم مالیاتی که مستلزم ثبت نام در سیستم مالیاتی، تنظیم و تسلیم به موقع اظهارنامه، نگهداری و ارائه اسناد و مدارک مورد نیاز مراجع مالیاتی و پرداخت به موقع مالیات طبقه بندی می‌شود (رضایی و همکار، 1386).
مالیات‌ستانی الکترونیک: بخشی از دولت الکترونیک که از طریق آن مالیات مؤدیان مالیاتی از طریق اینترنت جمع‌ آوری می‌شود (ملکی نجفدر، 1391).

تعریف عملیاتی

مالیات‌ستانی سنتی: پرداخت و جمع‌ آوری مالیات به صورت کاغذی که در آن مالیات دهندگان معمولاً با بهره گرفتن از قلم و ماشین حساب، محاسبات پیچیده‌ای را انجام می دهند و سپس گزارش مالیات را شخصاً و یا از طریق پست به اداره مالیات تحویل می‌دهند (ملکی نجفدر، 1391).
مالیات‌ستانی الکترونیک: مالیات‌ستانی الکترونیک بر استفاده از فناوری اطلاعات و مکانیزه نمودن نظام مالیاتی در جهت سهل‌الوصول نمودن اخذ مالیات اطلاق می‌شود (ملکی نجفدر، 1391).

8.1 قلمرو پژوهش

در این بخش به بررسی قلمرو موضوعی، زمانی و مکانی پژوهش می‌پردازیم:

قلمرو موضوعی پژوهش

قلمرو موضوعی پژوهش شیوه‌های مالیات ‌ستانی است و موضوع تغییر روش سنتی مالیات ستانی به روش الکترونیکی بررسی می‌شود.

قلمرو زمانی پژوهش

پژوهش حاضر در سال 1392 انجام شده است بنابراین قلمرو زمانی پژوهش 1392 است.

قلمرو مکانی پژوهش

پاسخگویان به سوالات پرسشنامه پژوهش مراجعه کنندگان و مؤدیان مالیاتی بندر امام خمینی (ره) است بنابراین قلمرو مکانی پژوهش حاضر ادارات امورمالیاتی بندر امام خمینی (ره) است.
فصل دوم
ادبیات
و پیشینه پژوهش

1.2 مقدمه

پيشرفت فناوري اطلاعات و ارتباطات در دو دهه اخير، و گسترش كاربردهاي آن در عرصه‌هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي، موجب شكل‌گيري فصل نويني از روابط متقابل بين افراد، نهادها، شركتها و دولتها شده است. مفاهيم جديدي در ادبيات اقتصادي و تجارت، در حال ظهور هستند. روشهاي سنتي تجارت و كسب و كار، در حال بازنگري بوده و در پرتو اين تحول، مشاغل و فعاليتهاي جديد اقتصادي در حال شكل‌گيري هستند. عده‌اي تحول مذكور در فناوري اطلاعات و ارتباطات را بزرگترين انقلاب تكنولوژيك بعد از انقلاب صنعتي ارزيابي كرده مکیر (1996) و عده‌اي ديگر از آن تحت عنوان اقتصاد نوين و يا اقتصاد ديجيتال ياد مي‌كنند(مکیر، 1996).
اينترنت به عنوان يك شبكه جهاني و نيز به عنوان پيش نياز تجارت الكترونيكي به دليل داشتن حضورفراگير ، هزينه دسترسي نسبتاً پايين، سهولت كار با آن، انعطاف‌پذيري و جذابيت، در حال تغيير روشهاي سنتي كسب و كار است. اين فناوري، الگوهاي جديدي براي خريد، فروش و ارائه خدمات به مشتريان ارائه داده و در حال ارائه تعريفي جديد از روابط سنتي بين خريداران و فروشندگان است. همچنين اين فناوري، موجب دگرگوني در روشهاي توليد، توزيع، جست‌وجو و مبادله كالاها و خدمات، شده و مي‌تواند سرعت عكس‌العمل مؤسسات و بنگاهها را به علائم بازار و ارائه خدمات بهتر به مصرف‌كنندگان بيشتركند.

مبانی نظری پژوهش

هجویری در کشف المحجوب به این موضوع اشاره کرده:سدیگر مرحمت حقّ را از خلق سؤال کردند. همه املاک دنیا و مال از آن وی دانستند و همه خلقان وکیلان وی دیدند… پس ادب سؤال آن باشد که: اگر مقصود برآید خرّّم تر از آن نباشی‌که برنیاید. و خلق را اندر میانه میانه نبینی…( کشف المحجوب، ۱۳۸۸: ۱۵۲۸)کاشانی راجع به این موضوع داستانی را بیان داشته: «وقتی مردی نزدیک شیخ ابوالسعود آمد و گفت: می خواهم که مقداری معین از نان مؤظّف گردانم که هر روز به خدمت آرند و لکن می اندیشم که صوفیان گویند: المعلوم شومٌ. شیخ گفت ما نگوییم، چه هر معلوم که حقّ تعالی از بهر ما اختیار کند، ما در آن مشاهده‌ی فعل او کنیم و آن را مبارک دانیم نه شوم. » (کاشانی، ۱۳۸۸ : ۲۵۳)برخی از صوفیان نیز استفاده از مال زکات را برای خود روا می دانسته اند. هجویری در کشف‌المحجوب نوشته: «از مشایخ متصوّفه بوده اند که زکوه بستده اند و کس بوده است که نستده است. » (هجویری، ۱۳۸۸ : ۴۰۷)برخی از صوفیان نیز کمک‌های دیگران را به عنوان هدیه با استناد به قول پیامبر اکرم (ص) می‌پذیرفتند. سلّمی در طبقات الصوفیه اظهار داشته: «پیامبر فرموده است: هدیه‌ی برادر دینی خود را بپذیر، زیرا آن روزی ایست، که خداوند فرستاده و خود نیز را می‌پذیرفت و می گفت: هدیه حقّد را نابود می‌کند. » (سلّمی، ۱۳۷۸: ۴۵۴)

۴-۴-آداب مریدپذیری
رهبران و پیران سلسله‌های مختلف صوفیه برای مریدپذیری و نحوه‌ی تربیت آنها، شیوه و برنامه ای خاص و‌یکسان را اعمال نمی کردند بلکه مشایخ طریقت هر‌یک با توجّه به بینش و نظر خاصّ خود به انتخاب و پرورش مریدان می پرداختند. کیانی علل تفاوت برنامه‌های تربیتی مریدان را بیان کرده: «۱-اختلاف شخصیّت مربیان و تفاوت آنها از نظر جهان بینی و مسائل اعتقادی و جهات دیگر. ۲- تفاوتهای فردی مریدان، از نظر جسمی و فکری و فرهنگی و موقعیّتهای اجتماعی و اعتقادی و امثال آنها. ۳- مقتضیّات تاریخی و اجتماعی و فرهنگی و منطقه ای و مسائلی از این قبیل. ۴-توجّه به آزادی‌های فردی و ارج نهادن به نوآوری‌های سودمند و راستین مریدان و رهروان طریقت، در هنگام سیر معنوی. » (کیانی، ۱۳۶۹: ۳۴۳)جلال الدین مولوی، در ضمن داستانی در مثنوی، غیر مستقیم به مسئله‌ی اختلاف تربیتی فرقه‌های تصوّف زمان خود اشاره می‌کند و تصویری از آن اختلافات را به دست می‌دهد:

(مولانا، ۱۳۸۴: ۲۳)
هجویری درکشف المحجوب در مورد اختلافات تربیتی فرقه‌های زمان خود، اشاره کرده وگفته: «تولّای نوریان به ابی الحسن احمدبن محمّد النّوری- رض- باشد. و وی‌یکی از صدور علمای متصوّفه بود. وی را اندر تصوّف مذهبی پسندیده و قاعده‌ای گزیده است. قانونش تفضیل تصوّف باشدبر فقر.تولّا‌ی قصاریان به ابی صالح، حمدون بن احمد بن عماره القصّار- رض- کنند. و طریق وی اظهار نشر ملامت بود. تولّای سهیلان به سهل عبدالله التّستری- رحمه الله علیه- باشد. و طریقت وی اجتهاد و مجاهدت نفس و ریاضت است ومریدان را به مجاهدت به درجه کمال رسانیدی. تولّای حکیمان به ابی‌عبدالله محمّدبن علی حکیم الترمذی- رض- کنند. و ابتدای کشف مذهب وی آن است که بدانی که خداوند- تعالی- را اولیاء است که ایشان را از خلق برگزیده است. و همّتشان از متعلّقات بریده، و از دعاوی نفس و هواشان را بریده… » (هجویری، ۱۳۸۸: ۳۱۶-۲۹۴-۲۸۶-۲۷۷)شیخ فریدالدین عطار نیز در تذکره اولیاء از سهل بن تستری ۲۸۳ هـ . نقل می‌کند: «اصول پرورشی در مسلک ما شش چیز است؛ «تمسک به کتاب خدای و اقتدا به سنّت رسول صلی‌الله‌علیه و آله و سلّم و حلال خوردن و بازداشتن دست از رنجانیدن خلق و اگر چه ترا برنجانند و دور بودن از مناهی و تعجیل کردن بگزارد حقّوق. » (عطار،۱۳۷۴: ۲۳۵)
۴-۴-۱-مرید پذیری قراردادی
در مورد مریدپذیری قراردادی قاعده براین قرار بوده که مرید داوطلب برای طی طریق إلی‌الله، به حضور شیخ طریقت می‌آمدو از او تقاضای عضویت می‌کرد. در مقابل این تقاضای مرید، شیخ به او دستور می‌داد که ابتدا خود را پاکیزه کندو از تمام معاصی گذشته‌ی خود توبه کندو نیّت کند که در آینده هم گرد هیچ گناهی نگرددو تمام کسانی را که به گردن او حقّی دارند را از خود راضی کند. بعد از آن برای توبه و بیعت در محضر شیخ حضور می‌یافت و با نظم و ترتیب خاصّی و بدون هیچ گونه چون و چرا با شیخ تعهّد و بیعت می‌کردکه به دستورات او عمل کند. در این راستا شیخ به او ذکری تلقین می‌کرد و وی در جمع صوفیان قرار می گرفت و برای تکمیل شخصیّت خود به انجام اموری که شیخ بر عهده‌ی او گذاشته بود اقدام می‌کرد. در کتاب جامع الاصول نوشته گمش- خانه لی، کیفیّت توبه و اخذ ذکر و آداب ورود به طریقه‌ی نقشبندیه و طریقه‌ی شیخ اکبر- ابن عربی- و طریقه‌ی شاذلی و جز آن نقل شده است. کیانی نمونه‌ای از این توبه و بیعت را ترجمه و نقل کرده: «کیفیّت توبه و بیعت در طریقه‌ی شیخ اکبر، محی الدین ابن عربی چنین است: شیخ به مرید می‌گوید: از تمام گناهان کبیره و صغیره توبه کن، سپس رودروی او می‌نشیند و دست خود را در دست او می گذارد و به او می‌گوید:
چشم خود را ببندد، سپس سه بارلا الله إلّا الله می‌گوید و مرید هم سه بار لا الله إلّا الله می‌گوید. سپس شیخ به عنوان تبرّک آیه‌ی إنَّ الّذین‌یبایعونَکَ إنَّما‌یبایعونَ الله،‌یدُالله فوق ایدیهم فَمَن نَکَثَ فإنّما‌ینْکُثُ علی نفسه و مَن اوفی بما عاهَدَ عَلَیْهُ فَسَیُؤتیهِ اجراً عظیماً را می‌خواند پس از آن برای هر روز صد بار استغفار و صد بار لا الله إلا الله در حالی که کاملاً به معنای آن توجّه شود، مقرّر می‌گردد. هم چنین با دل و زبان صد بار کلمه‌ی الله می‌گوید، سپس با عبارت: الّلهّم صَلّ و سلّم و بارک علی سیدنا محمّد النّبی الاُمی الهُدی و علی اله و صحبه و سلّم عَدَدَ کلّ ذره الف الف کره، صد بار بر پیامبر درود می‌فرستد. » (کیانی، ۱۳۶۹: ۳۵۰)
۴-۴-۲-آداب تلقین ذکر به مرید قراردادی
مقوله‌ی ذکر از مسائل مهّم و ارکان اصلی و عملی مسلک صوفیان بوده چنان که ایشان بر این عقیده بودند که ذکر بهترین و مؤثرترین وسیله برای رابطه‌ی دائمی بنده با حقّ متعال است و شخص ذاکر باید دائماً ذکر می‌گفت و همواره معنی آن را مدّ نظر داشت.نجم‌الدین رازی ۶۵۴ هـ . در مورد آداب تلقین ذکر و وظیفه‌ی طالب در برابر آن خاطر نشان کرده: «ذکر که صاحب ولایت تلقین کند، ثمره‌ی شجره‌ی ولایت اوست که هم تخم ذکر را به تلقین صاحب ولایتان گرفته است و شرط تلقین ذکر آن است که مرید به وصیت شیخ سه روز، روزه دارد و و پیوسته با وضو باشد و بعد از سه روز غسل کند و نیّت غسل اسلام کند، بعد از نماز خفتن به خدمت شیخ آید و شیخ او را رو به قبله نشانده، و دست ها بر‌یکدیگر نهد و دل حاضر کند و سه بار شیخ لا الله إلا الله بگوید و او تکرار کند. چون تمام شد برخیزد و به خلوت خانه در رود و روی به تربیت تخم ذکر آرد. » (نجم‌الدّین رازی، ۱۳۸۸: ۲۷۶-۲۷۵)
۴-۴-۳-مسامحت در پذیرش مرید
در مسلک تصوّف برخی از مشایخ بوده که در پذیرفتن و تربیت کردن مریدان خود سخت‌گیری نمی‌کردند. افلاکی در مناقب العارفین در این باره نوشته: «روزی شیخ حریری را گفتند: مریدان تو فرائض نمی‌گذارند و تو هیچ نمی‌فرمایی، گفت: چون قول خدا و رسول را می دانند و فرمان نمی‌کنند، سخن مرا خواهند شنیدن و قبول کردن؟» (افلاکی، ۱۳۷۸، ج ۲: ۶۷۸-۶۷۷)سعدی نیز در گلستان آسان‌پذیری مرید را در آیین صوفیان در ضمن حکایتی بیان می‌کند: «تنی چند از روندگان متفق سیاحت بودند و شریک رنج و راحت خواستم تا موافقت کنم، موافقت نکردند. گفتم: از کرم و اخلاق بزرگان بدیع است روی از مصاحبت مسکینان تافتن و فایده دریغ داشتن که من در نفس خود این قدر سرعت و قوّت می‌‌شناسم که در خدمت درویشان‌یار شاطرباشم نه بارخاطر.‌یکی از آن میان گفت: از این سخن که شنیدی دل‌تنگ مدار که در این روزها دزدی به صورت صالحی برآمد و خود را در سلک صحبت ما منتظم کرد و از آن جا که سلامت حال درویشان است گمان فضولش نبردند و به‌یاری قبولش کردند.

روزی تا به شب رفته بودیم و شبانگه به پای حصاری خفته که دزد بی توفیق ابریق رفیق برداشت که به طهارت می روم و خود به غارت می رفت. » (سعدی، ۱۳۸۴: ۸۸-۸۷)
این آسان گیری‌های مشایخ در حقّ مریدان خود، از آنجا نشأت می‌گرفته که بعضی از مشایخ فقط می‌کوشیدند که با تمسّک به هر راه و روشی و به هر صورت ممکن افراد بی قید و بند را به وصال حقّ متعال برسانند و هیچ گونه توجّهی به این که مرید در چه درجه و پایه ای از اعتقادات و رفتارهای مذهبی قرار دارد نداشتند. آنان فقط در پی انجام مأموریت معنوی خود بودند.نسفی در کتاب انسان کامل نوشته: «کسی که به مقام وحدت رسید، هیچ کس را به گمراهی و بیراهی نسبت نکند و همه را در راه خدا داند و همه را روی در خدا بیند» (نسفی، ۱۳۷۶ : ۴۷)در کتاب طرائق الحقّایق هم از شاه نعمت الله ولی نقل شده: «هر کس را که تمام اولیا ردّ نمایند من او را قبول می‌کنم. » (نائب الصدر، ۱۳۳۹، ج ۳، ۱۷)
۴-۴-۴-سخت‌گیری در پذیرش مرید

فصل سوم:
اشکالات فقهی عقد بیمه عمر
همانطور که در فصل گذشته ذکر شد، صحت هرعقد و قراردادی از نظرشرعی متوقف بر این است که واجد شرایط عمومی قراردادها و مطابق عمومات ادله صحت عقود باشد و همچنین اموری که از لحاظ عقلایی و شرعی مانع صحت عقود به حساب می آیند، در عقد نباشد و در غیر این صورت معامله باطل خواهد بود. حال که بیمه عمر بر مبنای نظریه عدم توقیفی بودن عقود، به عنوان عقدی مستقل مطرح شده است، باید آن را با عمومات و شرایط صحت عقود اسلامی مقایسه نماییم و چنانچه اشکال و ایرادی از این نظر بر آن وارد نبود، می توانیم حکم به صحت شرعی عقد بیمه عمر کنیم.
با توجه به کلیات و عمومات ادله و شرایطی که در صحت عقود مطرح است، صحت عقد بیمه عمر از سوی برخی فقیهان و حقوقدانان مورد تردید قرار گرفته است و اشکالاتی فقهی بر آن وارد کرده اند. ما در این فصل با بیان عمده ترین ایرادهایی که بر صحت عقد بیمه عمر متوجه است، به تحلیل و بررسی آن ها می پردازیم و سعی داریم با پاسخی فقهی و مستدل، صحت عقد بیمه عمر را از نظر شرعی اثبات نماییم.
۳-۱- بیمه عمر و غرر
از جمله اشکال هایی که در مورد بیمه عمر مطرح است، شبهه غرری بودن آن است؛ یعنی چون بیمه عمر عقدی غرری است و عقد غرری هم باطل است، پس عقد بیمه عمر باطل است.
غرر در یک معامله هنگامی تحقق می یابد که متعلق آن مجهول باشد، به طوری که از ناحیه جهل مزبور، احتمال ضرر، حداقل برای یکی از متعاملین وجود داشته باشد. اگر عوضین در عقد بیمه عمر ( یعنی حق بیمه ای که بیمه گذار و سرمایه بیمه ای که بیمه گر می پردازد ) را مال در نظر بگیریم و عقد بیمه عمر را مبادله دو مال بدانیم، جهالت در عقد بیمه عمر راه یافته و این عقد فاقد معلومیت عوضین که یکی از شروط صحت معامله است، می گردد و در نتیجه از نظر فقهی چنین معامله ای باطل است. زیرا غرر در عقود معاوضی و مالی، موجب بطلان آن است و بیمه عمر نیز در فرض مذکور، عقدی معاوضی و مالی است.

همان طور که بیان شد در عقد بیمه عمر، شبهه غرری بودن از مجهول بودن آن ناشی می شود. توضیح بیشتر این که غرر متوجه هر دو طرف عقد، یعنی بیمه گر و بیمه گذار است؛ زیرا بیمه گذار در هنگامی که با بیمه گر قرارداد را منعقد می کند، نمی داند چند قسط از حق بیمه خود را در طول مدت قرارداد می پردازد زیرا میزان عمر و زنده ماندن بیمه شده، پس از آغاز زمان پرداخت نخستین قسط بیمه معلوم نیست و در نتیجه همه مبلغی که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد معلوم نیست. همچنین بیمه گذار در حین عقد نمی داند آیا با پرداخت حق بیمه های معین شده، سرمایه بیمه ای را دریافت خواهد کرد یا خیر؟ چون وقوع خطر و اتفاقی که در عقد، معیار برای پرداخت سرمایه بیمه ای تعیین می شود، احتمالی است و چه بسا تحقق نیابد و در نتیجه بیمه گذار طبق قرارداد خود با بیمه گر، مستحق دریافت سرمایه بیمه ای نبوده و هیچ عوض مادی ای به او نرسد. اگر چه در برخی از اقسام بیمه عمر، وقوع خطر، قطعی است ولی تاریخ وقوع آن و در نتیجه تعداد اقساط قابل پرداخت از سوی بیمه گذار معلوم نیست.
شایان ذکر است که با توجه به احتمالی بودن خطر بیمه شده، مبلغی که بیمه گر باید پرداخت کند معین نیست زیرا وقوع خطر و زمان وقوع آن مشخص نیست و اساساً شاید خطر مذکور در عقد، اتفاق نیافتد و در نتیجه بیمه گر علاوه بر سودی که از ناحیه دریافت حق بیمه های بیمه گذار کرده است، سرمایه بیمه ای را نیز پرداخت نکرده است. همان طور که برعکس آن هم ممکن است؛ یعنی با پرداخت اولین قسط حق بیمه از سوی بیمه گذار، خطر تعیین شده اتفاق بیافتد و مثلاً فرد بیمه شده فوت کند. در چنین حالتی بیمه گر ملزم به پرداخت سرمایه بیمه ای است، بدون این که بتواند اقساط باقی مانده حق بیمه را مطالبه نماید. در نتیجه بیمه گر دچار غرر شده و سرمایه وی در معرض تلف و تباه شدن قرار می گیرد.
بنابراین با توجه به جهل به عوضین و احتمال تباه شدن سرمایه که در عقد بیمه عمر وجود دارد، برخی آن را عقدی غرری دانسته و بر اساس ادله بطلان معامله غرری، به باطل بودن عقد بیمه عمر نظر داده اند.
۳-۱-۱- معنای لغوی
از آنجایی که حقیقت شرعی در مورد غرر اثبات نشده است، غرر اصطلاحی شرعی نیست بلکه دارای مفهوم عرفی بوده در نتیجه معنای عرفی ِهر لفظی از مراجعه به اهل لغت که کاربردهای عرفی واژه ها را جمع آوری می کنند، شناخته می شود.
در کتاب های لغت، برای واژه غرر معانی گوناگونی ذکر شده است. زبیدی که از پیشینیان اهل لغت است، ابتدا غرر را به معنای خطر گرفته و می گوید: « تغریر آن است که انسان بدون شناخت کافی، خویشتن را در معرض هلاکت قرار دهد ». سپس از دیگران نقل کرده که گفته اند: غرر چیزی است که ظاهری فریبنده دارد، ولی باطن آن مجهول است و یا گفته اند: غرر عبارت از معامله ای است که معهود نبوده و در انعقاد آن، شخص اطمینان خاطر ندارد.^[۲۶۲] جوهری، دانشمند برجسته لغت شناس، نیز غرر را به معنای خطر دانسته و همچنین اعتراف دارد که غرر در معنای غفلت و نیرنگ نیز به کار می رود.^[۲۶۳] ابن منظور نیز ابتدا معنای فریب و نیرنگ را برای واژه غرر ذکر کرده است ولی بیع غرری را به معنای بیع مشتمل بر مخاطره تفسیر می نماید.^[۲۶۴] همچنین غرر به معنای در معرض هلاکت و تباهی قرار دادن چیزی نیز آمده است.^[۲۶۵] راغب اصفهانی(ره) نیز غرر را به معنای خطر دانسته است.^[۲۶۶]
ملا احمد نراقی(ره) پس از بحث فراوانی که درباره غرر از منظر لغت شناسان نموده است، در نهایت نظر آنان را این چنین جمع بندی می کند که: « سخن ایشان در معنای غرر، در یک معنا تطابق دارد و آن این است که غرر اسم مصدر از تغریر است و تغریر به معنای در معرض هلاکت قرار گرفتن، و غرر به معنای خطراست و خطر به معنای مصدری آن، در شرف هلاکت واقع شدن معنا می دهد؛ یعنی احتمال راجح یا مساوی در وقوع تلف و تباه شدن امری است.^[۲۶۷]
۳-۱-۲- معنای اصطلاحی
فقیهان امامیه در مورد واژه غرر در حدیث نبوی « نهی النبی عن بیع الغرر »^[۲۶۸] اختلاف نظر دارند. شیخ انصاری (ره ) از گفتار اهل لغت چنین نتیجه گرفته که در معنای غرر، مجهول بودن اخذ شده است و می فرمایند: « فالکلّ متّفقون علی أخذ «الجهاله» فی معنی الغَرَر، سواء تعلّق الجهل بأصل وجوده، أم بحصوله فی ید من انتقل إلیه، أم بصفاته کمّاً و کیفاً »^[۲۶۹]. ولی برخی فقهاء به این نتیجه گیری خرده گرفته و گفته اند که در هیچ یک از کتاب های لغت، غرر به جهالت تفسیر نشده است.^[۲۷۰]
شهید اول(ره) با عنایت به این که غرر غیر از جهل است، رابطه آن ها را عموم و خصوص من وجه می داند؛ به این صورت که در برخی موارد بیع، غرر وجود دارد ولی مورد معامله مجهول نمی باشد مانند حیوان فراری که خصوصیات آن برای هر دو طرف معلوم است. در برخی از موارد هم مورد معامله مجهول است ولی غرر و خطری در قرارداد به نظر نمی رسد مانند خرید و فروش دو کالا از جنس مختلف، با مقدار و ارزش برابر که وزن هیچ یک برای طرفین معلوم نمی باشد.^[۲۷۱] میرزای قمی(ره) نیز همین نظر را در رابطه با غرر و جهل دارد.^[۲۷۲]
صاحب جواهر غرر را به معنای خطر گرفته است ؛ البته نه مطلق خطر، بلکه خطری که ناشی از جهل به اوصاف و مقدار مورد معامله باشد.^[۲۷۳]
همان طور که مشاهده شد برای این کلمه، در کتاب های لغت و کلام فقهاء، معانی فراوانی آمده است ولی آنچه بیشتر با حدیث « نهی النبی عن بیع الغرر » تناسب دارد، دو معنای خدعه و خطر است. هر چند در کتاب های لغت غرر به معنای جهل نیامده اما به هریک از این دو معنای مذکور که باشد، می تواند مجهول بودن مورد معامله را نیز در برگیرد؛ زیرا شخصی که شناخت کافی از موضوع قرارداد ندارد، این معامله برای وی خطری است، چون ممکن است فریب خورده و تصورات او از مورد معامله بر خلاف واقع درآید و به این ترتیب، مال خود را بیهوده از دست بدهد. به عبارت دیگر آن چه در حدیث غرر، مورد نهی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم قرار گرفته، بیع و یا هر گونه قراردادی است که مشتمل بر نوعی فریب یا مخاطره است، خواه این فریب یا خطر به دلیل مجهول بودن مورد معامله و یا چیز دیگری مانند تردید در قدرت تسلیم باشد.^[۲۷۴]
۳-۱-۳- معامله غرری
آنچه در اینجا مطرح می باشد این است که غرر در چه نوع معامله ای راه می یابد و جهالت به عوضین در کدام معامله سبب غرری و باطل شدن آن معامله می شود؟
شهید اول (ره) در مقام پاسخ به این سؤال ابتدا عقود را به سه دست تقسیم می کند؛ دسته اول عقودی که هدف اصلی آن تحصیل و افزایش مال در ازای عوض محض است مانند اقسام بیع، که جهالت در آن جایز نیست و باعث غرری شدن معامله می گردد. دسته دوم عقودی هستند که برای تحصیل مال و سود نبوده بلکه هدف آن ها احسان و لطف محض است مانند صدقه و هبه، که جهالت به این عقود ضرری نمی رساند و موجب غرری شدن آن ها نمی گردد. دسته سوم عقودی هستند که هدفی أهم و ورای معاوضات دارند ولی شارع مقدس برای آن ها عوض قرار داده است مانند عقد نکاح که هدف اصلی در آن ایجاد مهربانی و مودّت بین زوجین است. در این قسم نیز، غرر کثیر موجب بطلان عقد است.^[۲۷۵]
با توجه به این که مورد نهی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، بیع است، به مقتضای فهم اصحاب و فقیهان شیعه، حداکثر این نهی اختصاص به معاوضات محض، از قبیل بیع و مانند آن دارد.^[۲۷۶]
بنابراین اگر یکی از عوضین یا هر دو در معامله ای که از جمله معوضات محض است، مجهول باشد، آن معامله غرری خواهد بود. فقهای امامیه معلوم نبودن ثمن و مبیع را در عقد بیع به خاطر غرری بودن معامله، موجب بطلان عقد می دانند^[۲۷۷] و اجماع بر آن دارند.^[۲۷۸] در مورد بیع غرری که شکی در باطل بودن آن وجود ندارد زیرا علاوه بر ادعای اجماعی که بر بطلان آن شده است^[۲۷۹]، حدیثی که از ادله بطلان غرر است، تصریح به بیع غرری نموده است؛ «نهی النبی عن بیع الغرر».^[۲۸۰]
تردیدی که وجود دارد در توسعه حکم غرر به عقود معاوضی دیگر است. یعنی با توجه به این که در حدیث مذکور، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم از بیع غرری منع کرده اند، این احتمال می رود که فقط بیع غرری باطل است و حکم غرر به دیگر عقود معاوضی سرایت نمی کند.
چنانچه از روایت « نهی النبی عن بیع الغرر »، علیت غرر را استفاده کنیم؛ به این معنا که علت بطلان بیع غرری، غرری بودن آن است، می توانیم تنقیح مناط کرده و حکم غرر را به سایر عقود نیز تعمیم بدهیم. به عبارت دیگر با توجه به این که علت نهی، غرری بودن است و حکم نیز دائر مدار علت می باشد، لذا هر جایی که غرر تحقق یافت، حکم آن نیز می آید مگر آن که دلیلی بر جواز آن معامله غرری وجود داشته باشد؛ مانند صلح بر مجهول.^[۲۸۱] بنابراین از لفظ « بیع » الغای خصوصیت کرده و بیع در این روایت از باب مثال ذکر شده است و لذا غرر در سایر معاملات و قراردادها نیز جاری می شود.^[۲۸۲]
روایتی نیز داریم که پس از آن که نهی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم از بیع منابذه و ملامسه و بیع حصات را ذکر می کند، سپس علت آن نهی را غرری بودن بیان کرده و می فرماید: « فَنَهَی رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله و سلم عَنْهَا لِأَنَّهَا غَرَرٌ کُلَّهَا ».^[۲۸۳]
برخی از فقیهان نیز، غرر را در ابواب دیگری غیر از بیع به کار برده اند که نشان می دهد، غرر و حکم آن را مخصوص بیع نمی دانسته اند؛ میرزای قمی(ره) غرر در صلح را جایز نمی داند و می فرماید: «هر چند دایره صلح اوسع است از سایر عقود در قبول جهالت و لکن معلوم نیست که در چنین صورتی جایز باشد، نظر به عمومات منع از غرر»^[۲۸۴]. صاحب العروه الوثقی نیز غرر را در اجاره موجب بطلان آن می داند.^[۲۸۵]
علامه حلی(ره) در کتاب مختلف^[۲۸۶] روایتی را این گونه نقل می کند که: « نهی النبی عن الغرر » ؛ و کلمه بیع در این روایت نیامده است. بر اساس این روایت منع از غرر، عام بوده و شامل سایر عقود نیز می شود. در مورد روایتی که علامه نقل کرده است باید گفت که هرچند احتمال سقط یا مسامحه در نقل می رود ولی این احتمال خلاف اصل و غیر قابل اعتناء می باشد.
با وجود این که اصالت عدم الزیاده نزد عقلاء، مقدم بر اصالت عدم النقیصه می باشد^[۲۸۷] زیرا امکان زیادی دارد که انسان کلماتی را فراموش کرده و ذکر نکند ولی خیلی بعید است که کسی از روی فراموشی کلماتی را به روایت اضافه کند و لذا اصالت عدم غفلت در ناحیه زیادت را قوی تر از اصالت عدم غفلت در ناحیه نقیصه می دانند^[۲۸۸]، ولی در این جا اصالت عدم النقیصه مقدم بر اصالت عدم الزیاده می باشد زیرا فقهاء بر اساس این روایتی که نقص لفظی دارد فتوا داده اند و با در نظر گرفتن فتوای مشهور، آن قوی تر بودن اثری نخواهد داشت.
لذا با توجه به فتوای اصحاب بر اساس آن، ضعف سندی این روایت هم جبران می شود.^[۲۸۹] صاحب جواهر نیز در بحث اجاره همین حدیث را نقل کرده و معتقد است ضعف سندی حدیث، با فتوای مشهور بر طبق آن جبران می شود.^[۲۹۰]
همچنین با توجه به این که مدرک معتبر بر معامله غرری، بنای عقلاء است و فلسفه باطل بودن عقد غرری، رفع مشاجره بین مردم است، باید گفت که غرر در هر معامله ای که تحقق یافت، سبب بطلان آن عقد است مگر این که دلیل خاصی بر صحت آن وجود داشته باشد.^[۲۹۱]
۳-۱-۴- چه نوع غرری موجب بطلان معامله است؟
مشخص کردن این که چه نوع غرری موجب بطلان معامله می شود، به عهده عرف است و اگر معامله ای عرفا غرری باشد، در نتیجه مورد نهی شارع است. به همین خاطر برخی فقیهان در کتب خود به عرفی بودن غرر تصریح کرده اند.^[۲۹۲] به عبارت دیگر برای تشخیص غرری بودن یک معامله، باید به عرف مراجعه نماییم و ببینیم که آیا در فلان معامله غرر تحقق یافته است یا خیر؟ عرف عقلاء نیز هرگونه ضرری را موجب تحقق غرر نمی داند و فقط اگر در معامله ای ضرر فاحشی به یکی از متعاقدین از ناحیه جهل به عوضین صورت بگیرد، آن معامله را غرری می دانند. زیرا احتمال ضرر کم در هر قرارداد و معاوضه ای وجود دارد و اکثر معاملات همراه با خطر هستند. بنابراین غرر و ضرر ناشی از جهالتی موجب بطلان عقد است که قابل تسامح عرفی و عادی نباشد.^[۲۹۳] شهید اول(ره) غرر را احتمال خطری می داند که عرف از آن اجتناب می کند؛ « فإنّ الغرر احتمال مجتنب عنه فی العرف»^[۲۹۴]. همچنین محقق کرکی(ره) با بیان این که مطلق جهالت منجر به غرر نیست، می فرماید: « لیس المراد بالغرر مطلق الجهاله، بل علی وجه مخصوص »^[۲۹۵] و مولا احمد نراقی(ره) مراد محقق را از وجه مخصوص، همان التفات عرف و عدم تسامح عرفی می داند.^[۲۹۶] صاحب جواهر(ره) نیز همین نظر را دارد و می فرماید: « و قد علمت أن الغرر المنفی هو الاختلاف الذی لا یتسامح به عرفا و عاده »^[۲۹۷]
بنابراین مجهولی که از نظر عرف، ضرری به معامله وارد نمی کند و می توان در مورد آن مسامحه و گذشت نمود، موجب تحقق غرر مبطل عقد نمی شود و به عبارت دیگر تسامح و عدم تسامح عرفی ملاک غرر و عدم غرر است.
۳-۱-۵- تحلیل غرر در بیمه عمر
همان طورکه ملاحظه شد، اهل لغت برای غرر، معانی مختلفی را ذکر کرده اند و حال باید دید مراد کسانی که عقد بیمه عمر را غرری می دانند، کدام یک از معانی ذکر شده است.
شاید مقصود از غرر، غرر به معنای جهالت باشد و تقریر اشکال این باشد که چون عوضین در عقد بیمه عمر مجهول است و بیمه گذار و بیمه گر هر کدام نمی دانند چه مقدار عوض در مقابل پرداختی که دارند، دریافت می نمایند لذا بیمه عمر نیز معامله ای غرری خواهد بود.
در پاسخ باید گفت که مبنای این اشکال این است که معاوضه در بیمه عمر، معاوضه مال به مال تصور شده است در حالی که اساساً مبادله در بیمه عمر، مبادله مال در مقابل دریافت تأمین می باشد و بنابراین نتیجه عقد برای هر یک از متعاقدین معلوم بوده و می دانند در مقابل پرداختی که دارند، چه چیزی دریافت می کنند. به عبارت دیگر آنچه غرر را در عقد بیمه عمر، از بیمه گذار و بیمه گر دور می کند، این است که نتیجه و اثر این عقد معلوم است و ابهام و جهل در آن راه نمی یابد؛ ابهام و جهل برای بیمه گذار وجود ندارد زیرا وی اقساط بیمه ای را می پردازد و در مقابل تأمین به دست می آورد و این تأمین بر وقوع خطر متوقف نیست تا کسی اشکال کند که زمان وقوع خطر و اتفاق، نامعلوم است. زیرا تأمین به مجرد عقد حاصل می شود و در مقابل حق بیمه ای که بیمه گذار به بیمه گر پرداخت می کند، بیمه گر به بیمه گذار تأمین می دهد و همین تأمین و تعهد است که بیمه عمر را معامله ای معقول و مشروع می نماید. این تأمین و تعهد بیمه گر مالیت داشته و دارای ارزش است که می تواند در مقابل اقساط بیمه ای، عوض مال قرار بگیرد.
بنابراین ارزش کار بیمه گر که در متن معامله قرار گرفته است، پولی (سرمایه بیمه ای ) نیست که در آینده می خواهد بپردازد که بگویند این پول مجهول است و چون مجهول است، عقد باطل است. آنچه که در اینجا ارزش دارد این است که بیمه گر متعهد می شود و این تعهد برای بیمه گذار ارزش دارد و پول را در ازای این تعهد به بیمه گر می دهد. و این تعهد و تأمین، مشمول حدیث « المؤمنون عند شروطهم »^[۲۹۸] است؛ که هر کس تعهدی کرد، باید به آن وفا کند.^[۲۹۹]
عنصر جهل و احتمالی که سبب غرر شود، در مورد بیمه گر نیز منتفی است؛ زیرا اساساً بیمه، طبیعت جمعی دارد نه قراردادی که جنبه فردی داشته باشد. اگر چه برای بیمه گذار جنبه فردی دارد ولی حداقل در مورد بیمه گر که با تعداد فراوانی از بیمه گذاران سرو کار دارد، جنبه جمعی دارد؛ چون وی با شخصیت های حقیقی و حقوقی زیادی قرارداد منعقد می نماید و در همه این قرادادها، حساب سود و زیان خود را می کند و مجموع قراردادها را بر مبنای آمار و اصول احتمالات می سنجد و برای این که دچار مشکلات ناشی از پرداخت پول بیش از مقدار حق بیمه هایی که گرفته اند، نشوند و از ضرر مصون مانده و به ورطه ورشکستگی نیافتند، این اصول آماری و فنی و علمی را مبنای کار خود قرار می دهند. شرکت های بیمه، در بیمه های عمر معاینات پزشکی را برای ارزیابی خطر واقعی به کار می گیرند و بیمه شدگان خود را بر اساس نتایج این ارزیابی های پزشکی، به گروه های مختلفی تقسیم می کنند و برای هر گروهی، حق بیمه ای متفاوت تعیین می کنند. گروهی که از صحت و سلامتی برخوردارند، با حق بیمه معمولی، بیمه می شوند. گروهی که از برخی ناخوشی ها و امراض رنج می برند، معمولاً با حق بیمه اضافی متناسب با آن ناخوشی، تحت بیمه عمر قرار می گیرند.^[۳۰۰] بنابراین بیمه گر مجموع بیمه نامه های خود را با شرایط و ویژگی هایی منعقد می کند که در نهایت دچار غرر و ضرر نمی شود.
اگر مقصود از غرر، خطر و زیان باشد، پس باید گفت که غرر و خطری مبطل عقد است که عرف و عقلاء به آن اقدام نمی کنند و چنین غرر و خطری در بیمه عمر منتفی و در نتیجه عقد بیمه عمر از شمول عقد غرری خارج است زیرا بیمه عمر، نه تنها خطری نیست بلکه قراردادی است که به منظور دفع خطر پدید آمده است. به بیانی دیگر، همان طور که اشاره شد، حقیقت بیمه عمر، جنبه تأمینی دارد و آنچه بیمه گذار را تشویق می کند که خود را تحت پوشش بیمه عمر قرار دهد، همان تأمین و آرامشی است در برابر خطر جانی از سوی بیمه گر دریافت می کند.
اگر دلیل باطل بودن معامله غرری را، اجماع فقهاء بدانیم، این دلیل عقد بیمه عمر را شامل نمی شود؛ زیرا اولاً اگر چه اجماع فقهای اسلام بر بطلان بیع غرری مسلّم و قطعی است، اما احتمال دارد اجماع آن ها بر این حکم، مستند به حدیث نبوی « نهی النبی عن بیع الغرر » و مانند آن باشد و به بیان اصطلاحی، این اجماع آن ها، مدرکی است و همان طور که در علم اصول ثابت است، اجماع مدرکی از دیدگاه فقیهان امامیه دلیل مستقلی به شمار نیامده و چنین اجماعی حجت نیست.^[۳۰۱]
ثانیاً این که تحقق اجماع، تنها در مورد بیع غرری قطعی و مسلّم است اما در مورد دیگر عقود و معاملات معاوضی، اجماع بر بطلان معامله غرری، قطعی نیست. علاوه بر این در مورد عقود مستحدثی مانند بیمه عمر، اصلاً موردی برای اجماع وجود ندارد زیرا چنین عقودی در گذشته فقه اسلامی سابقه ندارد تا ادعای اجماع بر آن صادق باشد.
اگر دلیل بر بطلان معامله غرری را بنای عقلاء بدانیم - یعنی عقلاء بر معامله ای که موضوع و مورد آن مجهول و دارای ضرر و خطر فراوان باشد اقدام نمی کنند و شارع نیز چنین بنایی را تأیید کرده است – بایدگفت بنای عقلاء شامل عقد بیمه عمر نمی شود زیرا عقلاء آن را امری پسندیده می دانند و به آن اقدام می کنند و بیمه گذار با تحمل هزینه ای جزئی، برای کسب منافع بیشتر یا جلوگیری از ضرر بزرگ تر که در صورت فوت ناگهانی بیمه شده به بازماندگان وی می رسد، به این بیمه اقدام می کند. بنابراین بیمه عمر، معامله ای عاقلانه و مقرون به صرفه است.
در ادامه رفع اشکال از غرری بودن بیمه عمر باید به این نکته نیز اشاره کرد که همان طور که قبلاً ذکر شد، هر نوع جهالتی به صحت عقد خلل وارد نمی کند. بلکه جهالتی به عقد ضرر می رساند که قابل مسامحه عرفی نباشد و عقد را دچار ابهام نماید ولی در جایی که علم اجمالی حاصل شود، مخصوصاً در غیر بیع، همان علم اجمالی به عوضین در صحت عقد کافی است. از این رو فقیهان به صحت عقودی که طرفین به مورد آن، علم اجمالی دارند فتوا داده اند و در عقودی مانند شرکت، مضاربه، مساقات، مزارعه و جعاله، علم اجمالی را کافی می دانند. همچنین شایان ذکر است که عقلاء، غرر اندک را در معاملات پذیرفته و آن را مانع صحت عقد نمی دانند. و لذا معامله غرری معامله ای است که عقلاء به آن اقدام نکنند و اگر اقدام به آن شود، اقدام کننده مورد سرزنش عرف قرار گیرد. شرع نیز غرر قابل مسامحه عرفی را مانع صحت نمی داند؛ مانند غرر موجود در معامله میوه درخت، پیش از این که صلاحیت آن ( بدوّ الصّلاح ) پدید آید.^[۳۰۲]
بنابراین اشکالاتی که به غرری بودن بیمه عمر گرفته می شود، نا تمام بوده و به صحت این عقد که عقدی عقلایی است و شامل عمومات ادله صحت عقود می شود، خللی وارد نمی کند زیرا همان طور که ذکر شد، بیمه گذار در مقابل حق بیمه ای که می پردازد، عوض مشخص و معلومی دریافت می کند که همان تأمین می باشد و از طرف دیگر با توجه به طبیعت جمعی بیمه عمر، عرف و عقلاء نیز غرری را متوجه عقود بیمه عمری که بیمه گر با بیمه گذاران منعقد می نماید، نمی دانند.
بیمه عمر را معامله خطری نیز نباید دانست زیرا بیمه گذار برای مصون ماندن از خطر اقدام به بیمه عمر کرده و حاضر است که حق بیمه های تعیین شده را بپردازد تا با تأمینی که دریافت می کند، خطر مشخص شده را با هزینه کمتری پشت سر گذارد. خطری که متوجه سرمایه بیمه گر می باشد نیز خطری است که در همه معاملات وجود دارد و عرف و عقلاء آن را قابل مسامحه می دانند و درنتیجه موجب غرری شدن معامله نمی شود.
اجماع مذکور نیز در مورد بیع و عقود دیگر ثابت نیست و نمی تواند به عنوان منعی در برابر عقد بیمه عمر به آن استناد نمود و لذا غرری، صحت بیمه عمر را دچار خدشه نمی کند.
۳-۲- بیمه عمر و تعلیق
تعلیق و منجّز نبودن عقد بیمه عمر، یکی دیگر از اشکالاتی است که در مسیر صحت این عقد، خود نمایی می کند. تعلیق که خلاف تنجیز است به این معنا است که متعاقدین عقد را بر امری معلّق و موکول سازند به این منظور که معامله در صورت وجود آن امر انعقاد و تحقق یابد و در صورت عدم آن، منتفی و بی اثر باشد.^[۳۰۳] حال آن امر معلق ممکن است، صفت باشد که محقّقاً فرا می رسد و وجود پیدا می کند و ممکن است شرط باشد که محقّق الوقوع نیست.^[۳۰۴]
ماده ۱۸۹ قانون مدنی نیز می گوید عقد منجّز آن است که تأثیر آن بر حسب انشاء موقوف به امر دیگری نباشد والا معلق خواهد بود.
به بیانی کامل تر تعلیق مورد بحث عبارت است از تعلیق عقد و یا ایقاع به امر گذشته و یا حال، با علم نداشتن به وجود یا عدم آن و نیز تعلیق بر امر استقبالی با علم نداشتن به عدم وقوع آن. البته در تعلیق مورد بحث شرط است که معلق علیه از مقوّمات ماهیت مورد عقد و ایقاع و همچنین از شرایط صحت شرعی عقد و ایقاع نباشد.^[۳۰۵] منظور صاحب العناوین این است که اگر عقد کننده، اثر عقد را بر چیزی که غیر از شرایط صحت عقد است، منوط بداند، به آن تعلیق گویند. اما اگر اثر عقد خود به خود منوط به چیزی باشد که از شرایط صحت عقد است، در آن صورت تعلیق نخواهد بود بلکه تنها تأکیدی خواهد بود که در عقد صورت گرفته است؛ مثلاً در عقد ضمان، ضامن قید کند که اگر مضمون عنه مدیون باشد، من ضامن هستم. در این صورت به آن تعلیق اصطلاحی گفته نمی شود.
اشکال معلق بودن بیمه عمر به این صورت است که تعهد بیمه گر به پرداخت سرمایه بیمه ای، معلّق و موکول به وقوع اتفاق و خطر معین شده در عقد که همان فوت بیمه شده است، می شود و این بیمه گر در هنگام عقد، نمی داند این اتفاق در مدت قرارداد رخ می دهد یا خیر و اساساً ممکن است این اتفاق بیافتد و یا نیافتد و بنابراین عقد بیمه عمر، عقدی تعلیقی می شود و در جای خود ثابت است که عقد معلق، به اجماع فقهاء باطل می باشد.^[۳۰۶]
۳-۲-۱- معنای لغوی
واژه تعلیق مصدر باب تفعیل، از ریشه « علّق، یعلّق، علقاً و عُلوقاً » در لغت به معانی متعددی از جمله در آویختن چیزی به چیز دیگر آمده است. ^[۳۰۷] ابن منظور نیز آن را به متصل کردن و ارتباط دادن چیزی به چیز دیگر معنا کرده و می گوید: « عَلَّقَ الشی‏ءَ بالشی‏ء تَعْلیقاً: أی أناطَهُ ».^[۳۰۸]
واژه تعلیق علاوه بر معنای حقیقی و اصلی، به‌طور مجازی به معنای علاقه و دل بستگی نیز ذکر شده است. و این معنا در حدیث «من تَعَلَّق شیئاً وکِلَ إِلیه» نیز آمده که می‌فرماید کسی که به چیزی علاقه‌مند (متمایل) شود، به آن واگذار می‌شود.^[۳۰۹] گویا همان‌طور که در معنای اصلی تعلیق، در ظاهر چیزی به چیز دیگر درمی‌آویزد، در معنای مجازی آن نیز فردی به فرد دیگر در معنا و باطن، ارتباط و علاقه قلبی پیدا می‌کند.