ماهواره های پخش مستقیم، قادر به انتقال مستقیم برنامهها به عموم مردم، بدون استفاده از ایستگاههای زمینی میباشد.پخش مستقیم ماهوارهای میتواند مستقیما در منازل دریافتکنندگان مورد استفاده قرار گیرد در چنین پخشی خود سازمان مبدا، کار توزیع را انجام میدهد و این امر این پخش را از مفهوم رایج سایر پخشها متمایز میکند. پخش مستقیم ماهوارهای به وضوح با قوانین کپیرایت موجود پیوند میخورد و موضوع اصلی لیسانس آثار کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف میباشد. در واقع، تمایز بین فرد مبدا و فرد منتقلکننده در هنگامی که اجرای عمومی از اثر کپیرایت شده رخ می دهد، دشوار می باشد.

بدون شک با رشد پخش مستقیم ماهوارهای موضوعات کپیرایت جدید ظهور میکنند. زیرا، گستردگی بینندگان و عدم قابلیت کنترل پخشکننده، منافع قانونی مولفان و مالکان کپیرایت را تهدید میکند. دیگر موضوع اصلی در خصوص شناسایی فرد مسئول به پرداخت حق امتیاز میباشد. در قوانین بین المللی مرتبط چون ماده ۱۱ مکرر کنوانسیون برن و همراه شدن با تعریف مرتبط پخش رادیویی بر اساس بخش ۲۰ از ماده I مقررات رادیویی که به کنوانسیون ارتباطات از راه دور ضمیمه شد حمایت از منافع مولفان در پخش مستقیم ماهوارهای مورد توجه قرار گرفته است اما تحقق حمایت موثر آن نیازمند توضیحات وسیع از طریق همکاری بین المللی است. لیسانس محصولات کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف در پخش مستقیم ماهوارهای، مسئولیتهای متعاقب برای حق امتیاز، توزیع به مالکان کپیرایت نشاندهندهی پیچیدگی موضوع و نیاز بررسی وسیع آن است^[۸۹].
تعداد زیادی پیشنهادات در این زمینه مطرح شده است چون تاسیس یک موسسه بین المللی در جمعآوری و توزیع حق امتیاز در انتقال و پخش از فضا مانند نمونه موسسه مشابه در زمینه حقوق اجراکنندگان و امکان بستن موافقتنامههایی استاندارد بین سازمانهای نمایندهی منافع مالکان کپیرایت و سازمانهای پخش تلویزیونی، و پیشنهاد پرداخت مبالغ اضافی در زمان بروز پخش مستقیم ماهوارهای. به عقیده بسیاری لیسانسهای اجباری قابل حصول در برابر مبلغ قانونی چون در زمینه تلویزیونهای کابلی، راه حلی است که میتواند اهداف ملی را تامین میکند^[۹۰].
مشکلات زیادی به دلیل اصل رفتار ملی در تحقق عملی حقوق مولفان پخشهای مستقیم به وجود میآید. ماده ۱۱ مکرر برن حقوق انحصاری مولف و شرایطی که حقوق باید توسط هر کشور عضو را تعیین شود را ایجاد کرده است لیکن این حقوق تنها در کشورهای که آنها را تعیین کردهاند به کار میروند. کاربرد مقررات، ارائه لیسانس اجباری^[۹۱] به پخش مستقیم ماهوارهای را تسهیل میکند با این حال پتانسیل آن از طریق محدودیت اثرش به سرزمین کشوری که چنین لیسانسی را اعطا کرده است، خنثی میشود.
بند سوم-پخش غیرمستقیم ماهوارهای^[۹۲]
بر اساس نظر غالب، حمایت کیفیت انتقال سیگنالهای حامل برنامه از طریق خدمات ماهوارهای ثابت رد میشود زیرا پخش تنها در پایان دریافت انتقال پخش غیرمستقیم ماهوارهای شروع میشود و هیچ مسئولیت کپیرایت را بر سازمان مبدا آن بار نمیکند. بر اساس مطالعات انجام یافته توسط کمیته متخصصان شورای اروپا، نظر کلی اینست که توزیع پخش از طریق کابل در حوزهی مد نظر دریافتی، یک ارتباط مجزا و واقعا جدید با عموم در نظر گرفته نمیشود بنابراین باید اجازهی رخ دادن آن بدون روشنسازی بیشتر حقوق داده شود. در نتیجه حقوق مالکان در رابطه با بینندگان کابلی در چنین محلی، زمانی پرداخت میشود که حقوق خود پخش، روشن شود همچنین باید تاکید شود که محدودیتهای حق توزیع کابلی به نفع حقوق انحصاری مولف در صدور اجازه ارتباط با عموم از طریق سیم یا توزیع مجدد اثر زمانیکه ارتباط از طریق سازمان دیگری به غیر از سازمان اصلی انجام شود وجود دارند.
در ماده ۱۱ کنوانسیون برن چنین تصریحی وجود دارد.
گفتار دوم-داده های سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور^[۹۳] از دیگر مصادیق حقوق مالکیت فکری در ماوراءجو هستند و فعالیتهای اخیر سنجش از دور در حوزه تجارت توسط کشورهای مختلف منافع خاص در حمایت فکری از این فعالیتها را نشان میدهد و لزوم سرمایه در تامین بودجه فضایی با توجه به ماهیت اکتشافی این برنامهها، منجر به افزایش مشارکت شرکتهای خصوصی شده است به گونهای که امروزه بخش خصوصی از بازیگران اصلی این فعالیتها به شمار میرود. مسئلهی قانونی بودن این فعالیتها و مسئولیتهای نهادهای خصوصی در سایهی ماده ۶ معاهده ۱۹۶۷ فضا که مسئولیت بین المللی برای فعالیتهای ملی توسط نهادهای دولتی و غیردولتی را به دول واگذار مینماید قابل فهم است اگرچه مسئولیت آنها به دولتهایشان واگذار شده است^[۹۴]. ماهواره های سنجش از راه دور به دلیل ویژگیهای خاص دادههایشان از منابع منحصر به فرد اطلاعاتی هستند که نمیتوانند جانشین اطلاعات به دست آمده از طرق دیگر شوند چرا که تنها ماهواره ها میتوانند فارغ از محدودیتهای سیاسی و مدیریتی، دید دقیقی از منطقهای وسیع را فراهم سازند^[۹۵]. داده های سنجش از راه دور و تولیدات حاصله از آنها میتوانند در صنایع متفاوتی چون بخش انرژی، جنگل بانی و بهرهبرداری از منابع معدنی مورد استفاده واقع شوند و در حوزههایی چون سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، تصمیمگیریها در سطوح دولتی ،مهندسی جغرافیایی، حفاظت اراضی، کشاورزی پایدار و بازاریابی با اهداف اقتصادی، بسیار سود رسان باشند. با این وجود، میزان سودمندی از داده های سنجش از راه دور بسیار وابسته به میزان و چگونگی حمایت از داده ها خواهد بود^[۹۶].
ماهواره های متنوعی وجود دارند که جهت تصویربرداری از زمین از سنسورهای مختلفی بهره میبرند به طور مثال landsatوspot که به ترتیب متعلق به ایالات متحده و فرانسه میباشند از روش های متفاوتی در عکسبرداری از زمین استفاده میکنند^[۹۷]. تمام ماهواره های سنجش از راه دور به جمع آوری داده های خام میپردازند اما پردازش تکنولوژیکی در داده های به دست آمده به دلیل تکنیکهای منحصر به فرد در هر کشور، نظام اختراع را به صحنه وارد میکند^[۹۸]. در خصوص داده های پردازش شده و غنیشده از داده های خام، موضوع کپیرایت نیز مطرح میشود. لیکن دغدغه های اصلی در این حوزه، امکان حمایت از این داده ها در قالب حقوق مالکیت فکری به خصوص زمانیکه داده ها با بودجه عمومی به دست میآیند و موضوعات مالکیت و استفاده غیرمجاز میباشد. در زمینه حمایت از داده های ایجاد شده از طریق بودجه عمومی، کشورها رویکرد متفاوتی دارند به طور مثال در اتحادیه اروپا دولتها ادعای مالکیت بر چنین داده های را دارند در صورتی که در ایالات متحده چنین رویهای وجود ندارد^[۹۹]. بدون شک حمایت از داده های سنجش از دور از طریق کپیرایت موثر میشود که در این بخش مورد بررسی واقع خواهد شد به بیان دیگر در سنجش داده های سنجش از راه دور امکان و چگونگی حمایت از طریق مالکیت فکری سنجیده میشود. به همین سبب ابتدا به روشنسازی مفاهیم سنجش از راه دور و داده میپردازیم.
بند اول-تعریف داده و تلاقی آن با مفهوم اطلاعات
ریشه کلمه داده از کلمه لاتین datum به معنای داده شده میباشد ^[۱۰۰].در اکثر دایرهالمعارفها یا تعریفی از داده صورت پذیرفته است یا از اطلاعات، داده شده است ولیکن در برخی هر دو به عنوان حقیقت و ثبت مشاهدات که برای ارجاع یا تحلیل جمعآوری میشوند و موارد شناخته شده و تلقی شده به عنوان حقیقت، تعریف شدهاند.
گاهی اطلاعات نیز به عنوان حقایق فراهم شده یا یاد گرفته شده درباره چیزی یا کسی یا به دانش به دست آمده از فرایند یادگیری اطلاق شده است.
تعاریف بیان شده نشان میدهند که داده و اطلاعات با یکدیگر هم معنی هستند حتی شورای بینالملل علوم تایید میکند که اگرچه اطلاعات به عنوان نتایج به دست آمده از تحلیل داده و نتایج تحقیقات تعریف میشود، اما تمایز بین این دو دشوار و وابسته به موقعیتهای گوناگون میباشد.^[۱۰۱]
در مقررات ملی و بین المللی چندین تعریف از داده ارائه شده است. در نتیجه در راستای بررسی این مقررات، ابتدا به بررسی اصول سازمان ملل، سپس منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی و کنوانسیون آرهوس میپردازیم.
الف-اصول سنجش از راه دور سازمان ملل
ماده ۱ اصول مرتبط با سنجش از راه دور از ماوراءجو به زمین سازمان ملل، داده سنجش از راه دور را بسته به میزان پردازش آنها به سه گروه تقسیمبندی کرده است:
-داده ابتدایی۲-داده پردازش شده ۳-اطلاعات تحلیل شده
داده ابتدایی ^[۱۰۲]
داده خام انتقال یافته توسط ماهواره ها به ایستگاههای زمینی است. داده خام، شامل شماره ها، تصاویر به همراه دیگر خروجی ها از ابزاری است که ویژگیهای فیزیکی را به نماد تبدیل میکنند و نیازمند پردازش توسط رایانه به منظور ذخیره آنها و انتقال به دریافتکننده میباشد.
داده پردازش شده ^[۱۰۳]
محصول حاصلشده از فرایند پردازش داده خام به منظور قابل استفاده نمودن داده است.
اطلاعات تحلیل شده ^[۱۰۴]
این اطلاعات حاصل شده از تفسیر داده های پردازش شده و ورود داده و دانش از دیگر منابع میباشد. ذکر این نکته ضروری است که مقررات این سند برای دول الزام آور نیست و تنها راهنمایی برای ایجاد ترمینولوژی واحد در زمینه فعالیتهای سنجش از راه دور میباشد^[۱۰۵].
داده های فضایی و نمود آن چون داده جغرافیایی به دادهای که شکل و موقعیت یک ویژگی به همراه خصوصیات خاص آن را ثبت میکند اطلاق میشود.
ب-منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی
منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی در فجایع طبیعی و تکنولوژیکی، دربردارندهی مفاهیم داده و اطلاعات میباشد. در ماده ۱ آن تعریفی برای این دو ارائه میشود و واژه داده فضایی به عنوان داده خام جمع آوری شده توسط سیستمهای فضایی یکی از اعضا و فرستاده شده به ایستگاههای دریافتکننده زمینی مطرح شده است و واژه اطلاعات به داده های پردازش شده که توسط اعضایی که از برنامههای تحلیل برای استفاده در مدیریت بحران توسط دولتهای ذینفع استفاده میشود گفته میشود .به طور کل منشور و اصول سازمان ملل در تعاریف بسیار مشابه یکدگرند ولیکن در منشور از مفاهیم عامتری استفاده شده است.
پ -کنوانسیون آرهوس
بر اساس مقررات کنوانسیون آرهوس^[۱۰۶] و رهنمون شورای اتحادیه اروپا در آزادی دسترسی به اطلاعات محیطی، داده ها شامل اطلاعات نوشته شده، شفاهی، بصری، الکترونیکی و هر شکل دیگر اطلاعات مرتبط با محیط زیستی میباشد که این موضوع به معنای مشمول شدن داده و اطلاعات میباشد چرا که هر تفسیر قانونی از این موضوع خواه لفظی خواه منطقی، داده و اطلاعات سنجش از راه دور را در کنار هم قرار میدهد و اگر دسترسی به اطلاعات اجازه داده شده است به موازات آن دسترسی به داده ها نیز باید امکان پذیر باشد^[۱۰۷]. با این وجود، قانونگذاران ملی همیشه با منابع حقوق بینالملل به طور خاص اصول سازمان ملل هماهنگ نبودهاند به طور مثال در قانون سیستم فضایی سنجش از راه دور کانادا داده خام به عنوان داده حسگر از یک ماهواره سنجش از راه دور و هر داده فرعی مورد نیاز برای تولید تولیدات سنجش از راه دور از یک داده حسگر تعریف شده است. این تعریف حاکی از آنست که محصول سنجش از راه دور بر اساس قانون کانادا، شامل داده پردازش شده و اطلاعات تحلیل شده میشود.
با توجه به مطالب عنوان شده در فوق، در این رساله از ترکیب واژه های داده و اطلاعات در کنار هم استفاده میشود.
گفتار سوم-تعریف سنجش از راه دور در قوانین مختلف
سنجش از راه دور در قانون سنجش از راه دور ایالات متحده به مجموعه دادههایی که میتوانند به تصویری از ویژگیهای زمین، پردازش و تبدیل شوند، اطلاق میشود و داده پیش از تبدیل به تصویر، عکس یا قسمتی از سیستم اطلاعات جغرافیایی باید مورد پردازش واقع شود و در واقع این قدم است که به آنها امکان حمایت در چارچوب مالکیتفکری را اعطا میکند. قوانین ایالات متحده در این زمینه مشابه نظام اصول سنجش از راه دور سازمان ملل میباشد که در تعریف سنجش از راه دور به تمایز داده خام و دیگر انواع داده میپردازد که این امر ناشی از به رسمیت شناسی ضمنی مقرره عدم حمایت از داده در معاهده وایپو میباشد.
قانونگذار کانادا رویه مشابهی از قانونگذار ایالات متحده اتخاذ کرده است البته با ایجاد تفاوتهایی بین سطح پردازش داده خام و محصول سنجش از راه دور
در قانون روسیه تحت عنوان مقررات اطلاعات جغرافیایی فضایی، تمام داده های سنجش از راه دور، داده خام و ابتدایی اصول سنجش از راه دور سازمان ملل تعریف میشود.
لیکن قانونگذاران در اروپا رویکرد متفاوتی اتخاذ کردهاند و چون ایالات متحده بین داده خام و پردازش شده تفاوتی قائل نشدهاند و همانطور که در قسمتهای پیش رو بیان خواهد شد این امر دارای آثار مهمی در تسری حمایت کپیرایت میباشد^[۱۰۸].
گفتار پنجم-جایگاه حمایت از داده های سنجش از راه در موافقت نامههای بین المللی
برخی موافقتنامههای بین المللی چون معاهده فضا ۱۹۶۷، اصول مرتبط با سنجش از راه دور زمین از ماوراءجو، کنوانسیون۱۹۷۱ برن و معاهده جهانی کپیرایت ۱۹۷۱ دارای رهنمودهای مستقیم یا غیر مستقیم در حمایت فکری از داده ها هستند.
اما نهایتا تمامی موافقتنامهها در اجرا و کنترل حقوق مالکیت فکری داده های سنجش از راه دور با شکست مواجه شدهاند^[۱۰۹]. به طور کل در حقوق بینالملل حمایت شایسته و مکفی از داده های سنجش از راه دور وجود ندارد. در نتیجه به نظر میرسد، همراه با رشد رو به افزایش تجاریسازی و خصوصیسازی در بخش داده های سنجش از دور، کنوانسیون خاص لازم میگردد.
حال با توجه به ویژگیهای داده سنجش از راه دور و تعریف قانونی آن و انواع این دسته از داده ها باید چگونگی و چرایی حمایت کپیرایت به این دسته از داده ها مورد بررسی قرار گیرد و در این ارزیابی همانطور که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، پردازش، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. به منظور بررسی حمایت ابتدا باید روش های تولید داده ها بررسی شود که در ذیل به آن میپردازیم.
گفتار ششم-روش های تولید داده سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور توسط ماهواره های خاص ایجاد میشوند و به وصف سطح و عمق زمین، اقیانوسها و دیگر اشیاء ساخته شده توسط انسان میپردازند. اپراتور ماهواره، فرمان و مشخصات مکانی که باید سنجش شود را به ماهواره منتقل میکند و زمانیکه منطقه جغرافیایی در گستره دید ماهواره قرار میگیرد، سنجش از راه دور انجام یافته است سپس ماهواره، داده به دست آمده را که معمولا به صورت کدهای دوگان ^[۱۱۰]هستند به ایستگاه زمینی که پردازش ابتدایی در آن صورت میگیرد میفرستد و در این مرحله امکان دسترسی مصرف کنندگان به وجود میآید. خود عملیات پردازش ویژگیهای کلیدی از داده سنجش از راه دور آشکار میکند که بر قابلیت حمایت کپیرایت از داده تاثیر میگذارد^[۱۱۱].
بند اول-روش تولید داده خام و تاثیر بر حمایت کپیرایت
الف-داده خام توسط یک فرایند اتوماتیک وار ایجاد میشود.
ب-داده های خام سنجش از راه دور انعکاسی از واقعیتهای موجود میباشند و ماهواره خود فعالیت هوشمندانهای انجام نمیدهد و فقط به ثبت سیگنالهای منعکس شده توسط زمین میپردازد.
ج-داده خام سنجش از راه دور بدون پردازش قابل ادراک نمیباشند و عملیات پردازش برای قابل استفاده نمودن داده های خام ضروری میباشد^[۱۱۲].
اغلب به دلایل اقتصادی و فنی بهسازی، طبقه بندی و تفسیر داده به کمک الگوریتمهای رایانه ای صورت میپذیرد. میزان پردازش مکفی، داده را به اطلاعات تحلیل شده تبدیل میکند.
در واقع، بر اساس مطالب مذکور در فوق، داده خام تنها انعکاسی از واقعیتها محسوب میشود. بنابراین، با توجه به عدم حمایت از ایدهها بر اساس اصل تفکیک ایده از بیان و لزوم شرط اصالت در اعطای حمایت کپیرایت، این داده ها نمیتواند در زیرمجموعه حمایت حقوق مالکیتفکری گنجانده شود.
بند دوم-روش تولید داده پردازش شده و تاثیر بر حمایت کپیرایت از آن
داده پردازش شده از طریق تحلیل داده خام صورت میگیرند و تحلیل، نیازمند دانش در زمینه های مختلف میباشد و مهمتر از همه اینست که تحلیل یک فرایند خودکار نمیباشد و با تلاش متخصصان صورت میپذیرد و همچنین از سوی دیگر داده های انعکاسیافته در قالب نقشه یا تصویر در قوانین اکثر کشورها در تعریق آثار قابل حمایت گنجانده میشوند. در بیان کلی، امکان حمایت از داده های فضایی با تحقق اصل خلاقیت و اصالت وجود دارد و از آنجا که این نوع از داده ها با مداخله انسان^[۱۱۳] و تحلیل او به وجود میآیند و دربردارندهی اطلاعات پردازش شده میباشند و عمل پردازش نیازمند افراد متخصص در زمینه تحلیل میباشد. این داده ها یک آفرینش همراه با خلاقیت محسوب خواهند شد، اما باید خاطر نشان کرد که تعیین میزان پردازش برای تبدیل داده به اطلاعات بسیار دشوار میباشد^[۱۱۴].
مبحث سوم-روش حمایت از داده های سنجش از راه دور
گفتار اول-روش حمایت از طریق کپیرایت
اولین راه حمایت از بیان اطلاعات از طریق کپیرایت میباشد. به طور خاص،کپیرایت از آثار ادبی و عکاسی که در داده ها نمود پیدا میکنند، حمایت میکند. اگرچه کپیرایت به حمایت از حقایق و ایدهها نمیپردازد ولیکن میتواند در بیان چنین دادههایی مورد استفاده مواقع شود چنین بیانی در داده های حاصله از سنجش از راه دور میتواند در قالب پایگاه داده یا یک نقشه یا عکس متجلی شود.
بند اول- حمایت در قالب پایگاه داده^[۱۱۵]