پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. مشکل اصلی در احیایی بیولوژیک مراتع و مبارزه با مباحث بیابان­زایی و فرسیاش خاک، انتخاب گونه­ های گیاهی مناسب برای مناطق در دست احیا می­باشد. استان کرمانشاه دارای مراتع خوب و جنگل­های فراوانی است. این مناطق طبیعی بخاطر تغیرات اقلیمی، بیماری های گیاهی، چرای زود رس و بی­رویه، آتش سوزی و غیره در حال نابودی و تخریب می­باشند که می­توان به عنوان یک مساله بیابانزایی به آن پرداخت. در این تحقیق هدف شناخت عوامل اقلیمی تاثیر گذار در رشد و پراکنش گونه­ های گیاهی غالب استان کرمانشاه می­باشد. برای شناخت و بررسی پارامترهای اقلیمی در استان کرمانشاه ابتدا اقدام به تهیه پایگاه داده ­های اقلیمی مرکب ۱۵ عنصر اقلیمی به تفکیک ماه، سالانه و فصلی از ۲۶ ایستگاه داخل و خارج استان که با اقلیم و پوشش گیاهی منطقه در ارتباط هستند، انتخاب گردید. سپس با بهره گرفتن از روش­های درونیابی و اندازه شبکه سلولی مناسب داده ­های نقطه­ای به داده ­های پهنه­ای تبدیل گردید و با روش کرزانوفسکی و ضریب پروکراستس حجم داده ­ها کاهش پیدا کرد. به منظور کاهش حجم داده ­ها و شناسایی مهمترین عامل­های تاثیر گذار از آنالیر تحلیل عاملی استفاده شد. همچنین تحلیل خوشه­ای جهت پهنه بندی مناطق همگون بکار گرفته شد. سپس نقشه پوشش گیاهی منطقه با نقشه امتیازات عاملی تطبیق داده شد و امتیازات عاملی ۴ گونه مرتعی و جنگلی غالب منطقه تعیین گردید. نتایج نشان می­دهد که مناسب­ترین روش برای درونیابی داده ­های اقلیمی روش کرجینگ و مناسب­ترین اندازه شبکه سلولی ۶ کیلومتری است. داده ­های اقلیمی به تعداد ۶۲۲ نقطه در سطح استان تعمیم داده شد. با روش کرزانوفسکی مهمترین و موثرترین متغیرهای هواشناسی به تعداد ۱۰۶ متغیر اقلیمی انتخاب شدند. تحلیل عاملی نشان داده که ۴ عامل اصلی دمای گرمایشی، بارش، بارش زمستانه و باد به ترتیب ۹/۴۷، ۷/۲۳ ۸/۸ و ۷/۶ که ۱۶۸/۸۷ درصد از واریانس کل داده ­ها را به خود اختصاص می­ دهند. با بهره گرفتن از امتیاز عاملی ۴ عامل اصلی و آنالیز خوشه­ای استان کرمانشاه به هفت منطقه اقلیمی: اقلیم بسیار گرم و خشک، اقلیم بسیار گرم و نیمه خشک، اقلیم مرطوب نیمه سرد، اقلیم سرد و نیمه مدیترانه­ای، اقلیم نیمه سرد مدیترانه­ای، اقلیم سرد و نیمه خشک، اقلیم سرد و نیمه خشک بادی، پهنه بندی شد. در نامگذاری مناطق اقلیمی استان کرمانشاه از عامل دمای گرمایشی به عنوان تاثیر گذارترین عامل استفاده شد و تنها در اقلیم مرطوب نیمه سرد عامل بارش نقش تعیین کننده ­ای در نامگذاری منطقه داشت. با بهره گرفتن از امتیازات عاملی و پارامترهای اولیه اقلیم رویشی گونه­ های Festuca ovina، جنگل­های استان، tomentellus Bromos و Hordeom bulbosa بررسی شد که نشان داد گونه Festuca ovina در دو ناحیه اقلیمی سرد مدیترانه­ای و سرد نیمه مرطوب بادی گسترش پیدا کرده است همچنین آستانه تحمل بارش بسیار بالا و دمای مناسبی دارد و در مناطق مختلف با بارش­های متفاوت گسترش می­یابد. آستانه تحمل دمای گونه­ های درختی بلوط بالا بوده در نتیجه می­توان عامل دما را بعد از عامل بارش به عنوان دومین عامل کنترل کننده گسترش گونه­ های جنگلی در استان کرمانشاه عنوان کرد. آستانه تحمل دمای گونه tomentellus Bromos بسیار زیاد بوده و متوسط بارش بیشتر از ۵۰۰ میلی متر در سال لازم می­باشد تا این گونه بتواند به عنوان گونه غالب و یا گونه همراه در منطقه گسترش پیدا کند. عامل اصلی تاثیر گذار در رویش گونه Hordeom bulbosa عامل­های بارش می­باشند و عامل دما در درجه اهمیت بعدی قرار دارند.

کلمات کلیدی: اقلیم رویشی، تحلیل عاملی، آنالیز خوشه­ای، کرجینگ، پروکراستس، کرمانشاه
فصل اول
مقدمه
کلیات
محیط زندگی بشر در هر قسمت از کره زمین در نتیجه پاره­ای عوامل جغرافیایی بوجود می ­آید که هر یک به نوبه خود در شئون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بالاخره تمدن ساکنین آن محیط تاثیر دارد. عوامل عمده­ای که محیط زندگی انسان را به وجود می­آورند عبارتند از موقعیت جغرافیایی وضع پستی و بلندی زمین، دوری یا نزدیکی دریا، جنس خاک و آب و هوا، در میان این عوامل پیوستگی خاصی وجود دارد چنانچه مطالعه و تحقیق درباره هر یک از آنها بدون توجه به مابقی غیر مقدور و یا مشکل به نظر می ­آید. تاثیر آب و هوا در زندگانی بشر به مراتب بیشتر از سایر عوامل جغرافیایی است زیرا نه تنها وجود نباتات و حیوانات بسته به آب و هواست بلکه سلامت و ادامه حیات خود انسان رابطه نزدیکی با وضع اقلیمی محیط او دارد [۴۰].
با توجه به پیشرفت تکنولوژی و صنعتی شدن و تغییراتی که انسان بر کره زمین ایجاد کرده یک نوع عدم تعادل در طبیعت بوجود آمده است. این بی­تعادلی ایجاب می­ کند که مطالعات آب و هوای و اقلیمی منطقه متفاوت از قبل باشد. در دورانهای گذشته مطالعات بیشتر تحت تاثیر عوامل و عوارض طبیعی و جغرافیایی از قبیل ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی و … تعیین می­شد که در مقیاس­های وسیع تغییرات زیاد پیدا نمی­کردند. واحدهای صنعتی در یک حوضه آبخیز می ­تواند باعث تغییرات چشم گیری در کل حوضه آبخیز، بخصوص در آب و هوا و اقلیم آن حوضه ایجاد کند. این تغییرات باعث متمایز شدن این حوضه از حوضه­های مجاور خود می­گردد بر همین اساس مطالعات آب و هوا و اقلیم در مقیاس­های کوچکتر صورت بگیرد.
عوامل هواشناسی از قبیل بارش، دما، رطوبت، باد و … می­باشند. ورودی به یک سیستم طبیعی از نظر هیدرولوژی بارش و خروجی آن به صورت تبخیر و تعرق است که از عوامل مهم هواشناسی محسوب می­گردد. اقلیم نیز در واقع یک مفهوم توصیفی است و می­توان آن را متوسط وضعیت هوا در یک منطقه در دراز مدت دانست. اقلیم شناسی وضعیت کلی جو را به صورت منطقه­ای و یا دوره­ای مورد برسی قرار می­دهد. بنابراین مهم ترین و اصلی ترین عوامل موثر در ورودی و خروجی یک واحد هیدرولوژیکی که همان حوضه آبخیز می باشد آب و هوا می باشد. از این رو مطالعات آب و هواشناسی و شرایط جوی حاکم بر حوضه در مطالعات منابع طبیعی و کشاورزی اهمیت زیادی دارد زیرا این عوامل سایر پارامترها را هم تحت تاثیر قرار می دهند.
پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. بررسی و مطالعه روابط بین پوشش گیاهی و عامل­های محیطی به شناخت عوامل مؤثر بر رشد و استقرار گونه­ های گیاهی و همچنین شناسای رویشگاه­ها کمک می­ کند. اقلیم به شرایط آب و هوایی یک منطقه جغرافیایی نظیر دما، رطوبت، فشار اتمسفر، باد، بارش و سایر مشخصه‌ های هواشناسی در مدت زمانی نسبتاً طولانی نسبت داده می‌شود. در هواشناسی معمولا شرایط حال حاضر آب و هوا مورد بررسی قرار می‌گیرد در حالی که در اقلیم‌شناسی مشخصه‌ های درازمدت آب و هوا مورد توجه ‌است.
تقریبا تمام فعالیت‌های پوشش گیاهی برای تداوم چرخه زندگی بطور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر آب و هوا و اقلیم^[۱] قرار می­گیرد. روش اصلی مطالعه در اقلیم شناسی، جمع نگری یا کلی نگری می‌باشد. یعنی برای مطالعه هر بخش از کره زمین محققین اقلیم شناس تمام ویژگی‌های آن مکان را در ارتباط با یکدیگر و به صورت مجموعه مرتبط بررسی می‌کنند. در مطالعه اقلیمی داده‌های لازم در خصوص عناصر سازنده اقلیمی مانند: دما، بارش، تبخیر و تعرق و سایر عوامل اقلیمی جمع‌ آوری شده و در جهت شناسایی استعدادها و توان‌های اقلیم‌های روی زمین و عملکرد این اقالیم در چرخه حیات برای زندگی انسان و پوشش گیاهی بکار گرفته می‌شوند. در تعیین اقلیم یک منطقه در گذشته از عوامل و عوارض طبیعی و جغرافیایی از قبیل ارتفاع، دوری و نزدیکی به دریا، عرض جغرافیایی و غیره استفاده می­شده است که در مقیاس‌های وسیع تغییراتی چندان زیادی پیدا نمی‌کردند [۳۰]. اما امروزه این مطالعات در مقیاس‌های کوچکتر و دقیق تر با بررسی تعداد پارامترهای بیشتری صورت می گیرد تا بتوان تاثیرات اقلیم بر طبیعت را دقیق‌‌تر بررسی نمود که به اقلیم خرد^[۲] معروف است. هر نوع اقلیمی، وضعیت گیاهان و پوشش گیاهی هر منطقه ای را تعیین می کند. یعنی پوشش گیاهی هر منطقه ای متاثر از اقلیم حاکم بر آن است و شدیدا تحت تاثیر آن قرار می­گیرد. همچنین عوامل آب و هوایی به صورت کمی و کیفی در رشد و نمو گیاهان تاثیر دارند به طوری که از لحاظ کمی باعث سرعت بخشیدن یا عدم رشد گیاهان می‌گردد و میزان زی‌توده را به اندازه قابل توجهی تغییر می‌دهد و به طور کیفی نیز محیط را برای توسعه و گسترش برخی از گونه­ های گیاهی مساعدتر ساخته و برای برخی محدودیت ایجاد می کند [۴۳]. اقلیم شناسان از طرفی متوجه عدم کارایی میانگین­های آب و هوایی در موارد کاربردی شده، از طرف دیگر با روش های استفاده از کامپیوتر آشنا شدند. این عوامل سبب شد که آب و هواشناسان میزان تشابه بین نقاط مختلف را به کمک کامپیوتر خیلی دقیق اندازه ­گیری و نتیجه را با بهره گرفتن از مدلهای آماری متعدد، طبقه ­بندی کنند [۳۸].
به نظر ریتیرتو^[۳] و کاربلریا^[۴] (۱۹۹۲) در مقیاس جهانی، اقلیم به طور معمول، مهمترین کنترل کننده توزیع جغرافیایی گونه­ های گیاهی در نظر گرفته میشود. بقیه عامل­ها مانند خاک، توپوگرافی، عاملهای تاریخی و انسانی که مقیاس کوچکتری دارند، بدون شک مهم­اند، ولی از درجه اهمیت کمتری برخوردار می­باشند. بر خلاف اهمیت اقلیم که به عنوان عاملی شاخص در توزیع پوشش گیاهی موثر است، تحقیقات اکولوژیکی زیادی در این زمینه انجام نشده است. به همین منظور بایستی اقداماتی در این زمینه صورت پذیرد که میتوان به یافتن مشکلات موجود در توصیف اقلیم این مناطق و افزایش ایستگاه­های اقلیمی اشاره کرد [۹۴].
روش طبقه بندی اقلیمی همراه با پوشش گیاهی، شاید ساده‌ترین روش برای مرتبط ساختن الگوهای پراکنش گیاهی در سطح کره زمین باشد [۳۹]. با توجه به اینکه هر جامعه گیاهی در یک اقلیم خاص رشد و گسترش پیدا می‌­کند، لذا ضرورت دارد که اقلیم­های خرد با بهره گرفتن از پارامترهای هواشناسی و پوشش گیاهی در یک منطقه تعیین گردد.
اهداف تحقیق
۱- تعیین عناصر اقلیمی موثر بر گسترش چند گونه گیاهی مرتعی غالب استان کرمانشاه.
۲- پهنه بندی اقلیم رویشی گونه‌های گیاهی مرتعی غالب استان کرمانشاه.
۳- تهیه برخی لایه­ های اطلاعات اقلیمی استان کرمانشاه برای افزایش بانک اطلاعاتی اقلیم کشاورز و منابع طبیعی به منظور بهره برداری بهینه و پایدار از منابع موجود.
ضرورت پژوهش
پوشش گیاهی مهمترین عامل تأثیرگذار بر پایداری و تعادل اکوسیستم­های طبیعی است. اهمیت فراوان گونه­ های گیاهی در حفظ آب و خاک و همچنین نداشتن اطلاعات اطلاعات کافی در خصوص آنها، ضرورت شناخت سرشت و نیازهای اکولوژیک این گونه­ ها را روشن می­سازد تا علاوه بر افزایش دانش پایه، اطلاعات این گونه­ ها جهت مدیریت منابع طبیعی در اختیار مدیران قرار گیرد. مشکل اصلی در احیایی بیولوژیک مراتع و مبارزه با مباحث بیابان­زایی و فرسیاش خاک انتخاب گونه­ های گیاهی نامناسب برای مناطق در دست احیا می­باشد. هر منطقه شرایط اقلیمی و خاکی خاص خود را دارا می­باشد که بایستی با توجه به شرایط منطقه گونه گیاهی مناسب را انتخاب نمود تا بتوان به اهداف مورد نظر در احیا دست یافت.
استان کرمانشاه دارای مراتع خوب و درخور توجه است. ساکنین این استان از گذشته­ های دورزندگی کوچ نشینی توأم با معیشتی بر اساس دامداری داشته اند، این استان از مناطق عمده ایران در امر دامپروری به شمار می ­آید. دره‌های مناطق غربی تا جنوب شرق استان کرمانشاه یعنی ارتفاعات اورامانات تا زردلان و هلیلان پوشیده از جنگل است. گونه­ های مرتعی استان از لحاظ داویی و صنعتی حائز اهمیت هستند که نقش تعیین کننده ­ای در اقتصاد ساکنین این استان دارد و می­توان با بررسی دقیق­تر شرایط اکولوژیک این گونه­ های گیاهی شرایط را برای بهره ­برداری هرچه بهتر آنها فراهم نمود که در راستای آن اقتصاد ساکنین این مناطق نیز بهبود می­یابد. این مناطق بخاطر تغیرات اقلیمی، بیماری­های گیاهی، چرای زود رس و بیروه، آتش سوزی­های عمدی و غیره در حال نابودی و تخریب می­باشند که می­توان به عنوان یک مساله بیابانزایی به آن پرداخت. شناخت درست از منطقه و همچنین گونه­ های بومی منطقه می ­تواند کارشناسان را در امر مدیریت و کنترل مسائل بیابان زایی کمک کند. پوشش گیاهی هر منطقه ای متاثر از اقلیم حاکم بر آن است و شدیدا تحت تاثیر آن قرار می­گیرد. پهنه بندی و تفکیک مناطق همگون اقلیمی امکان مدیریت بهتر و کاراتری را فراهم می­ کند. شناخت پوشش گیاهی منطقه، تعیین عوامل اقلیمی موثر بر گونه­ های گیاهی، شناسایی عوامل موثر بر کاهش تولیدات عرصه ­های طبیعی در زمان­های مختلف و شناخت محدودیت­های اقلیمی گونه­ های گیاهی می ­تواند متخصصین را در استفاده هر چه بهتر این گونه­ ها برای احیا بیولوژیک مراتع و مباحث بیابانزدایی، همچنین جهت اهلی نمودن گونه­ های وحشی برای مصارف دارویی و صنعتی کمک می­ کند.
فصل دوم
بررسی منابع
پیشینه اقلیم رویشی
بررسی­های همبستگی اقلیم با پوشش گیاهی سابقه طولانی دارد. وایزمن^[۵] (۱۹۴۸)، پراکندگی جهانی اقلیم را در ارتباط با پوشش گیاهی بررسی کرده است. سیستمی که او پایه‌گذاری کرده بر مبنای روش کوپن استوار می­باشد. در این مطالعات براساس دما، ۵ منطقه حرارتی در جهان تعیین می‌شود که با هم پوشانی پراکندگی بارندگی و رژیم حرارتی به مناطق فرعی­تری تقسیم می‌گردد. در مطالعات با مقیاس کوچکتر شبه قاره­ای استینر (۱۹۶۵) پهنه بندی اقلیمی ایالات متحده آمریکا را انجام داده که با بهره گرفتن از روش آماری تحلیل عاملی^[۶] اجرا شده است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد ۴ عامل رطوبت، آشفتگی جوی، بری بودن و قابلیت دمایی ۶/۸۸ درصد از پراش را توجیه می­ کند [۹۹]. این مطالعات در مقیاس های کوچکتر کشوری و یا استانی در اقصی نقاط دنیا انجام شده که در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می گردد. در این مطالعات سعی شده که رابطه پراکندگی گونه­ ها با فاکتورهای اقلیمی بصورت علم روز و با بهره گرفتن از مدل­های ریاضی تعریف گردند [۱۳،۳۴،۳۶،۱۱۲و…].
مقدم (۱۳۷۷) معتقد است هر اقلیمی، وضعیت پراکندگی گونه­ های گیاهی و اجتماعات گیاهی مناطق مختلف را تعیین می کند. همچنین عوامل آب و هوایی به صورت کمی و کیفی در رشد و نمو گیاهان تاثیر گذارند. به‌طوری که از نظر کمی باعث سرعت یا عدم رشد گیاهان شده، میزان محصول را به میزان قابل توجهی تغییر می‌دهد و به‌صورت کیفی نیز محیط را برای توسعه تعدادی از گونه ها مساعدتر ساخته و برای برخی گونه ها حیطه رشد را محدودتر می کند.
از طرفی علیزاده و همکاران (۱۳۸۸) گزارش کرده اند که ساده‌ترین و ابتدای‌ترین طبقه‌بندی آب هوایی بر اساس دمای هوا بوده است. در این سیستم سه نوع آب و هوا در سطح دنیا متمایز است که عبارتند از: آب و هوایی تروپیک، آب و هوایی معتدل و آب و هوایی قطبی [۳۰]. هیل (۱۹۹۱) بیان می­ کند که اقلیم در تعیین و توزیع گونه­ های غالب منطقه نقش عمده دارد [۶۲] و در طول سالهای گذشته در انگلستان طبقه‌بندی‌های بیوکلیماتیک^[۷] مختلفی در زمینه تیپ‌های مختلف گیاهی و یا بایومی^[۸] صورت گرفته است [۵۸،۶۱،۶۲].
یکی از مشخصات عمده مناطق خشک^[۹] و نیمه‌ خشک^[۱۰]، اقلیم آن است که موجبات پیدایش انواع معینی از پستی بلندی، خاک، فون و فلور می‌شود به‌طوری که از نظر این ویژگی‌ها آن را بطور کامل از مناطق مرطوب^[۱۱] متمایز می‌سازد. از آنجایی که خشکی تابعی از مقدار بارندگی، درجه حرارت و تبخیر است، بنابراین هرگونه طبقه‌بندی که فقط شامل یکی از این عوامل باشد، نمی‌تواند مبین واقعیت اقلیمی منطقه باشد [۱۰].
مطالعات حلقه­های رشد درختان نشان داده که رشد سالیانه درخت در طول بهار و تابستان هر سال در جنگل‌ها بستگی به درجه حرارت در زمستان قبلی دارد. مطالعه این حلقه ها همبستگی مثبت بین عرض حلقه­های رشد درخت و درجه حرارت درزمستان را نشان میدهد [۱۰۹].
پابو (۱۳۴۸) کارشناس فائو، اقالیم رویشی کشور را در مقیاس کلان به سه اقلیم خزری، ایران - تورانی و بلوچی تفکیک کرد [۵]. ترابی و جهانبخش (۱۳۸۰) با بهره گرفتن از روش های تحلیل خوشه­ای و طبقه بندی اقلیمی که با بهره گرفتن از داده ­های ۴۱ ایستگاه هواشناسی در دوره آماری ۳۰ ساله (۱۹۶۶-۱۹۹۵) انجام گردید، پنج منطقه اقلیمی به اسامی معتدل خزری، سرد کوهستانی، گرم و نیمه خشک، گرم و خشک و گرم خشک ساحلی معرفی نمود [۶].
فرج زاده (۱۳۹۰) همبستگی ^[۱۲]NDVI را با رطوبت نسبی میانگین و حداکثر و دمای حداکثر بررسی کرده و همبستگی بالاتر آنرا در شرایط مورد مطالعه گزارش کرده است، در حالیکه مقدار NDVI با بارش و دمای حداقل همبستگی پایین­تری دارد و چنین بیان کرده که هر چه عنصری دارای توزیع یکنواخت تر مکانی باشد، تاثیر آن در پیش بینی مقدار NDVI بیشتر است. همچنین توضیح داده که تاثیر آب و هوای فصل گرم بر روی NDVI بیشتر از فصل سرد بوده است (۱۸). برخی از محققین معتقداند که همبستگی بالایی بین NDVIو مقدار بارش باران در مناطق خشک وجود دارد، اما همبستگی بین NDVIو دما کمتر ولی معنی­دار ارزیابی شده است [۶۷،۹۵،۱۰۸]. همچنین مطالعات نشان داده که همبستگی مثبتی بین NDVI با بارش و تبخیر‌و‌تعرق وجود دارد در حالی که همبستگی بسیار ضعیف با دما در بیوم و زیست بایوم­ها برقرار است که تائید کننده مطالعات قبلی است [۱۱۴]. بدین ترتیب می­توان نتیجه گرفت که NDVI که جهت مطالعات پوشش گیاهی است و از طریق سنجش ازدورحاصل می گردد با فاکتورهای مختلف اقلیم شناسی همبستگی دارد و تغییرات عوامل اقلیمی را می توان با آن بررسی نمود.
به دنبال روند تکامل روش­های آماری در تخمین ذخایر معدنی به ویژه براساس پژوهش­های محققینی از قبیل سیشل و کریگ، ماترون (۱۹۶۲) با انتشار مقاله­ای پایه­ های زمین آمار را بنا نهاد. اگر چه عمده زمینه ­های رشد و توسعه زمین آمار در مساله تخمین ذخایر معدنی بوده است ولی در زمینه ژئوشیمی، زمین شناسی، ژئوفیزیک، مکانیک سنگ، تخمین مخازن نفت، اقلیم شناسی، هیدرولوژی و منابع آب نیز تحقیقات کاربردی جامعی انجام شده است. امروزه استفاده از روش­های درونیابی در بسیاری از علوم زمین کاربرد دارد. رواج استفاده از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی یا “ساج” (GIS) به استفاده گسترده­تر از این روشها کمک کرده است، زیرا امکان استفاده از این روش­ها در بسیاری از نرم افزارهای ساج وجود دارد و می­توان با بهره گرفتن از این روش­ها و با دقت مناسب نقشه­های خطوط هم ارزش را ترسیم نمود.
بررسی­های زیست اقلیمی در ایران
خداقلی و همکاران (۱۳۸۵) به بررسی گیاه-اقلیم شناختی حوضه زاینده رود پرداخته و تغییرات مکانی ۶۳ متغیر اقلیمی که از نظر رستنی­های طبیعی اهمیت دارند را با بهره گرفتن از تجزیه عاملی و تحلیل خوشه­ای بررسی کردند و بررسی ها نشان داد که ۵ عامل اول ۹۵/۹۵ درصد پراش متغیر های اولیه را بیان می­ کند که این عوامل عبارت بود از بارش، دمای گرمایشی، جهت و سرعت باد، بارش تابستانه و غبار که به ترتیب ۱/۳۵ ، ۸/۲۶ ، ۵/۱۷ ، ۲/۱۱ ، ۴/۵ درصد از پراش را تعریف می­ کنند و در نهایت حوضه زاینده رود به ۸ پهنه اقلیم رویشی تفکیک، ترسیم و نامگذاری شده است [۱۳].
قطره سامانی (۱۳۸۳) پهنه­ بندی اگروکلیماتولوژیک استان چهارمحال و بختیاری را از نظر قابلیت کشت گردو با بهره گرفتن از سیستم ساج GIS^[13] مورد بررسی قرار دادند و در این بررسی چنین استنتاج نموده ­اند که عامل محدودیت رشد گردو دما است. با توجه به نیاز دمایی درخت گردو در استان چهارمحال و بختیاری با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه­های هم دما (حداقل، حداکثر و میانگین) رسم و مناطق مناسب جهت کشت را تعیین و مشخص نمود که کشت گردو در مناطق مرکزی و شمال استان مناسب بود. در جنوب استان گرمای تابستان و در منطقه شمال غرب استان سرمای زمستان و بهار از عوامل محدود کننده تولید گردو شناخته شد [۳۶].
مطالعات یغمایی و همکاران (۲۰۰۹) نشان می دهد که عناصر آب و هوایی به تناسب موقعیت جغرافیایی، در مناطق مختلف به شدت متفاوتی نمایان می‌شوند به گونه‌ای که در هر ناحیه ای معمولا یک عنصر‌، نمود آشکار منطقه را شکل داده و بقیه عناصر در درجات بعدی اهمیت قرار می­گیرند. بررسی تحلیل عاملی در استان اصفهان نشان می‌دهد که عامل بارش در غرب استان عامل غالبی است در صورتی که دما در شرق اصفهان بیشترین تاثیر را دارد. در این تحقیق با بهره گرفتن از تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای، ۷ اقلیم زیستی در استان اصفهان شناسایی و نامگذاری و تیپ گیاهی شاخص در هر یک از این اقلیم ها معرفی شد [۱۱۲].
به منظور بررسی تاثیر عوامل اقلیمی بر گسترش تیپ­های جنگلی استان چهارمحال و بختیاری، یغمائی و همکاران (۱۳۸۸) تعداد ۷۱ متغیر اقلیمی را که از نظر شرایط اکولوژیک گونه های جنگلی، اهمیت بیشتری داشتند، انتخاب کرده و با روش تحلیل عاملی، عوامل موثر بر پراکنش این گونه­ ها شناسایی و معرفی شد. این عوامل که ۸۲/۹۱ درصد از واریانس متغیرها را بازگو می­ کنند، عبارتند از: دمای گرمایشی، بارش و تابش. تاثیر هر یک از این عوامل و نیز متغیرهای اولیه اقلیمی بر پراکنش تیپ­های شاخص جنگلی استان مزبور، بررسی شد [۴۸].
خداقلی و همکاران (۱۳۸۶) به منظور تعیین اقالیم رویشی حوضه آبخیز کارون، تعداد ۵۲ متغیر اقلیمی را با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای پهنه بندی کردند این بررسی نشان داد ۵ عامل اول ۲۶/۹۴ درصد از پراش متغیرهای اولیه را داردکه این عوامل عبارتند از: ۱) دما، ۲) بارش، ۳) بارش بهاره و برف، ۴) باد و۵) رطوبت نسبی که به ترتیب ۸/۴۳، ۹۶/۲۶، ۳/۱۳، ۱۵/۵ و ۱/۵ درصد از تغییرات را نشان می دهند و نتایج تحلیل خوشه ای با روش سلسله مراتبی وارد، نشان داد که حوضه آبخیز کارون با مساحت ۴۲۷۵۴۰۰ هکتار دارای ۹ پهنه اقلیم رویشی مختلف با پتانسیل و استعداد متفاوت می باشد [۱۴].
حیدری و علیجانی (۱۳۷۸) در یک تحقیق ارزشمند، با بهره گرفتن از ۴۹ متغیر اقلیمی با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای اقالیم ایران را پهنه بندی کردند. ایشان رطوبت، دما و جهت گیری باد را به عنوان سه عامل اصلی موثر در اقلیم ایران دانسته و نهایتا ۶ ناحیه اقلیمی و ۱۲ زیر ناحیه اقلیمی شناسائی کردند [۱۱].
مسعودیان (۱۳۸۳) با بهره گرفتن از ۲۷ عنصر اقلیمی در مقیاس سالانه با روش تحلیل عاملی و تجزیه خوشه­ای نواحی اقلیمی ایران را مشخص کرد. بر اساس این تحقیق اقلیم ایران متاثر از ۶ عامل اصلی گرما، نم و ابر، بارش، باد، غبار و تندر می باشد. مسعودیان نهایتا ۱۵ ناحیه اقلیمی را شناسائی و تفکیک نمود. مسعودیان به بررسی پراکندگی جغرافیایی بارش در ایران به روش تحلیل عاملی دوران یافته پرداخت، در این بررسی که به روش تحلیل عاملی دوران یافته انجام گرفت آشکار گردید که در ایران سه قلمرو پر بارش وجود داردتحقیقاتی نیز در ارتباط با هم اقلیمی برخی گونه­ های زراعی در کشور انجام گرفته است که می توان به کمالی و کوچکی (۱۳۸۹)، کمالی و همکاران (۱۳۸۷)، مظفری و صادقیان (۱۳۹۰) اشاره نمود [۴۲].
فاطمی آذرخوارانی و همکاران (۱۳۹۱) در بررسی زیست اقلیم گیاهی گونه قیچ صحرایی در استان اصفهان با بهره گرفتن از تحیلی عامل تعداد ۶۸ متغیر اقلیمی را به ۴ عامل اصلی کاهش دادند، که دمای سرمایشی، بارش، ابرناکی و باد تعیین شدند و به ترتیب ۴۵/۳۴, ۴۳/۷۹,۲۹/۱۱ و ۰۷/۹ درصد واریانس کل متغیرها را به خود اختصاص میدهند. عامل ابرناکی به دلیل نزدیکی این ناحیه به تپه­های شنی مرکز کشور بوده که میزان گرد و غبار این منطقه را افزایش می­دهد [۳۳].
خان حسنی و همکاران (۱۳۷۶) ویژگیهای بوم شناختی و جنگلشناسی مناطق جنگلی استان کرمانشاه را مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق با بهره گرفتن از نقشه اقلیم تهیه شده به روش دمارتن اصلاح شده، محل پراکنش جنگلهای استان در اقلیمهای مختلف از راه تطبیق این نقشه با نقشه­های توپوگرافی و دیگر نقشه­ها تعیین و در نهایت ۱۳ منطقه جنگلی در ۶ اقلیم استان مشخص شد [۱۲].
زارع چاهوکی (۱۳۸۰) در بررسی عوامل محیطی تأثیرگذار بر پراکنش تیپ­های رویشی مراتع پشتکوه استان یزد دریافت که پراکنش تیپهای Artemisia aucheri و Artemisia sieberi تحت تأثیر عوامل ارتفاع از سطح دریا، شیب و بافت خاک قرار می­گیرد. نتایج تحقیق نشان داد که گونه Artemisia aucherاز ارتفاع ۲۴۰۰ متر به بالا بر روی اراضی به نسبت شیبدار و در خاک­هایی با بافت سبک و سنگریزه­دار گسترش دارد. این در حالی است که گونه Artemisia sieberi در محدوده ارتفاع ۲۱۰۰ تا ۲۴۰۰ متری بر روی اراضی به نسبت مسطح با بافت متوسط و خاکهایی با املاح زیادتر از رویشگاهArtemisia aucheri مستقر شده است [۲۲].
خوشحال و همکاران (۱۳۸۵) از گروه بندی خوشه­ای در پهنه بندی زیست اقلیم انسانی اصفهان استفاده کرده است. در این پژوهش بهترین روش طبقه بندی زیست اقلیمی برای استان اصفهان روش گیونی تشخیص داده شده و براساس روش مذکور استان اصفهان به پنج منطقه زیست اقلیم انسانی مجزا طبقه بندی گردید [۱۶].
برادران راد (۱۳۷۸) با بهره گرفتن از روش سلیانوف و بکارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی شمال غرب ایران را از نظر اقلیمی پهنه بندی کرده است [۴]. رضیئی و عزیزی (۱۳۸۸) مناطق همگن بارشی در غرب ایران را تعیین کرده ­اند. در این پژوهش میانگین ۹ متغیر وابسته به بارش در دوره آماری ۱۹۶۵ تا ۲۰۰۰ را برای ۱۴۰ ایستگاه هواشناسی پراکنده در سطح منطقه محاسبه و مورد استفاده قرار داد. متغیرهای یاد شده به کمک روش تحلیل مؤلفه­ های اصلی (با آرایه R) به چهار مؤلفه کاهش و با بهره گرفتن از چرخش واریماکس چرخش داده شدند. سپس با بهره گیری از روش خوشه بندی سلسله مراتبی به شیوه “وارد” ایستگاههای مورد بررسی در این تجزیه و تحلیل، بر مبنای مقادیر نمرات استاندارد آنها در مؤلفه­ های بدست آمده گروه بندی و به این ترتیب غرب ایران به چهار زیر منطقه همگن بارشی تقسیم شد [۲۰].
ساکی ( ۱۳۸۷) به منظور ارائه طرح­های معماری مناسب و هماهنگ با اقلیم را بررسی و حوضه­های اقلیمی استان لرستان را تعیین کرده است. وی ابتدا حوضه­های اقلیمی استان لرستان را مشخص نموده و سپس معماری همساز با اقلیم هر حوضه را براساس روش تحلیل عاملی و خوشه بندی تعیین کرده است [۲۵].
ثقفیان و همکاران (۱۳۸۴) اثر تراکم ایستگاه و تفکیک منطقه­ای در برآورد توزیع مکانی بارندگی روزانه را بر روی بارندگی جنوب غرب ایران مورد بررسی قرار دادند. آنها نتیجه گرفتند که در مجموع روش TPSS مناسبتر می­باشد. ولی با توجه به نزدیک بودن دقت روش­ها، انتخاب نهایی روش مناسب را به هدف و زمان محاسبه وابسته معرفی کرده ­اند [۸].
به طور یقین بخش کشاورزی بیشترین ارتباط و تاثیر پذیری را از شرایط محیط اطراف و به خصوص اقلیم دارد، به گونه ­ای که ویژگیهای اقلیمی مثل پتانسیل­ها و محدودیتهای اقلیمی در بلند مدت، منجر به تعیین الگوی کشت و توجیه پراکنش گونه­ های گیاهی مختلف شده است. متاسفانه بخش کشاورزی به دلیل سرعت و قدرت کم تطابق، بیشترین تاثیر را از تغییرات اقلیمی متحمل خواهد شد. پیش بینی می­ شود در اثر تغییرات اقلیمی و گرم شدن هوا، مناطق جنگلی در نیمکره شمالی به سمت شمال سوق پیدا کنند. بنابراین جغرافیای کشاورزی در این مناطق، تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار می­گیرد [۳۹].

ماهواره های پخش مستقیم، قادر به انتقال مستقیم برنامهها به عموم مردم، بدون استفاده از ایستگاههای زمینی میباشد.پخش مستقیم ماهوارهای میتواند مستقیما در منازل دریافتکنندگان مورد استفاده قرار گیرد در چنین پخشی خود سازمان مبدا، کار توزیع را انجام میدهد و این امر این پخش را از مفهوم رایج سایر پخشها متمایز میکند. پخش مستقیم ماهوارهای به وضوح با قوانین کپیرایت موجود پیوند میخورد و موضوع اصلی لیسانس آثار کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف میباشد. در واقع، تمایز بین فرد مبدا و فرد منتقلکننده در هنگامی که اجرای عمومی از اثر کپیرایت شده رخ می دهد، دشوار می باشد.

بدون شک با رشد پخش مستقیم ماهوارهای موضوعات کپیرایت جدید ظهور میکنند. زیرا، گستردگی بینندگان و عدم قابلیت کنترل پخشکننده، منافع قانونی مولفان و مالکان کپیرایت را تهدید میکند. دیگر موضوع اصلی در خصوص شناسایی فرد مسئول به پرداخت حق امتیاز میباشد. در قوانین بین المللی مرتبط چون ماده ۱۱ مکرر کنوانسیون برن و همراه شدن با تعریف مرتبط پخش رادیویی بر اساس بخش ۲۰ از ماده I مقررات رادیویی که به کنوانسیون ارتباطات از راه دور ضمیمه شد حمایت از منافع مولفان در پخش مستقیم ماهوارهای مورد توجه قرار گرفته است اما تحقق حمایت موثر آن نیازمند توضیحات وسیع از طریق همکاری بین المللی است. لیسانس محصولات کپیرایت شده برای استفاده در کشورهای مختلف در پخش مستقیم ماهوارهای، مسئولیتهای متعاقب برای حق امتیاز، توزیع به مالکان کپیرایت نشاندهندهی پیچیدگی موضوع و نیاز بررسی وسیع آن است^[۸۹].
تعداد زیادی پیشنهادات در این زمینه مطرح شده است چون تاسیس یک موسسه بین المللی در جمعآوری و توزیع حق امتیاز در انتقال و پخش از فضا مانند نمونه موسسه مشابه در زمینه حقوق اجراکنندگان و امکان بستن موافقتنامههایی استاندارد بین سازمانهای نمایندهی منافع مالکان کپیرایت و سازمانهای پخش تلویزیونی، و پیشنهاد پرداخت مبالغ اضافی در زمان بروز پخش مستقیم ماهوارهای. به عقیده بسیاری لیسانسهای اجباری قابل حصول در برابر مبلغ قانونی چون در زمینه تلویزیونهای کابلی، راه حلی است که میتواند اهداف ملی را تامین میکند^[۹۰].
مشکلات زیادی به دلیل اصل رفتار ملی در تحقق عملی حقوق مولفان پخشهای مستقیم به وجود میآید. ماده ۱۱ مکرر برن حقوق انحصاری مولف و شرایطی که حقوق باید توسط هر کشور عضو را تعیین شود را ایجاد کرده است لیکن این حقوق تنها در کشورهای که آنها را تعیین کردهاند به کار میروند. کاربرد مقررات، ارائه لیسانس اجباری^[۹۱] به پخش مستقیم ماهوارهای را تسهیل میکند با این حال پتانسیل آن از طریق محدودیت اثرش به سرزمین کشوری که چنین لیسانسی را اعطا کرده است، خنثی میشود.
بند سوم-پخش غیرمستقیم ماهوارهای^[۹۲]
بر اساس نظر غالب، حمایت کیفیت انتقال سیگنالهای حامل برنامه از طریق خدمات ماهوارهای ثابت رد میشود زیرا پخش تنها در پایان دریافت انتقال پخش غیرمستقیم ماهوارهای شروع میشود و هیچ مسئولیت کپیرایت را بر سازمان مبدا آن بار نمیکند. بر اساس مطالعات انجام یافته توسط کمیته متخصصان شورای اروپا، نظر کلی اینست که توزیع پخش از طریق کابل در حوزهی مد نظر دریافتی، یک ارتباط مجزا و واقعا جدید با عموم در نظر گرفته نمیشود بنابراین باید اجازهی رخ دادن آن بدون روشنسازی بیشتر حقوق داده شود. در نتیجه حقوق مالکان در رابطه با بینندگان کابلی در چنین محلی، زمانی پرداخت میشود که حقوق خود پخش، روشن شود همچنین باید تاکید شود که محدودیتهای حق توزیع کابلی به نفع حقوق انحصاری مولف در صدور اجازه ارتباط با عموم از طریق سیم یا توزیع مجدد اثر زمانیکه ارتباط از طریق سازمان دیگری به غیر از سازمان اصلی انجام شود وجود دارند.
در ماده ۱۱ کنوانسیون برن چنین تصریحی وجود دارد.
گفتار دوم-داده های سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور^[۹۳] از دیگر مصادیق حقوق مالکیت فکری در ماوراءجو هستند و فعالیتهای اخیر سنجش از دور در حوزه تجارت توسط کشورهای مختلف منافع خاص در حمایت فکری از این فعالیتها را نشان میدهد و لزوم سرمایه در تامین بودجه فضایی با توجه به ماهیت اکتشافی این برنامهها، منجر به افزایش مشارکت شرکتهای خصوصی شده است به گونهای که امروزه بخش خصوصی از بازیگران اصلی این فعالیتها به شمار میرود. مسئلهی قانونی بودن این فعالیتها و مسئولیتهای نهادهای خصوصی در سایهی ماده ۶ معاهده ۱۹۶۷ فضا که مسئولیت بین المللی برای فعالیتهای ملی توسط نهادهای دولتی و غیردولتی را به دول واگذار مینماید قابل فهم است اگرچه مسئولیت آنها به دولتهایشان واگذار شده است^[۹۴]. ماهواره های سنجش از راه دور به دلیل ویژگیهای خاص دادههایشان از منابع منحصر به فرد اطلاعاتی هستند که نمیتوانند جانشین اطلاعات به دست آمده از طرق دیگر شوند چرا که تنها ماهواره ها میتوانند فارغ از محدودیتهای سیاسی و مدیریتی، دید دقیقی از منطقهای وسیع را فراهم سازند^[۹۵]. داده های سنجش از راه دور و تولیدات حاصله از آنها میتوانند در صنایع متفاوتی چون بخش انرژی، جنگل بانی و بهرهبرداری از منابع معدنی مورد استفاده واقع شوند و در حوزههایی چون سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، تصمیمگیریها در سطوح دولتی ،مهندسی جغرافیایی، حفاظت اراضی، کشاورزی پایدار و بازاریابی با اهداف اقتصادی، بسیار سود رسان باشند. با این وجود، میزان سودمندی از داده های سنجش از راه دور بسیار وابسته به میزان و چگونگی حمایت از داده ها خواهد بود^[۹۶].
ماهواره های متنوعی وجود دارند که جهت تصویربرداری از زمین از سنسورهای مختلفی بهره میبرند به طور مثال landsatوspot که به ترتیب متعلق به ایالات متحده و فرانسه میباشند از روش های متفاوتی در عکسبرداری از زمین استفاده میکنند^[۹۷]. تمام ماهواره های سنجش از راه دور به جمع آوری داده های خام میپردازند اما پردازش تکنولوژیکی در داده های به دست آمده به دلیل تکنیکهای منحصر به فرد در هر کشور، نظام اختراع را به صحنه وارد میکند^[۹۸]. در خصوص داده های پردازش شده و غنیشده از داده های خام، موضوع کپیرایت نیز مطرح میشود. لیکن دغدغه های اصلی در این حوزه، امکان حمایت از این داده ها در قالب حقوق مالکیت فکری به خصوص زمانیکه داده ها با بودجه عمومی به دست میآیند و موضوعات مالکیت و استفاده غیرمجاز میباشد. در زمینه حمایت از داده های ایجاد شده از طریق بودجه عمومی، کشورها رویکرد متفاوتی دارند به طور مثال در اتحادیه اروپا دولتها ادعای مالکیت بر چنین داده های را دارند در صورتی که در ایالات متحده چنین رویهای وجود ندارد^[۹۹]. بدون شک حمایت از داده های سنجش از دور از طریق کپیرایت موثر میشود که در این بخش مورد بررسی واقع خواهد شد به بیان دیگر در سنجش داده های سنجش از راه دور امکان و چگونگی حمایت از طریق مالکیت فکری سنجیده میشود. به همین سبب ابتدا به روشنسازی مفاهیم سنجش از راه دور و داده میپردازیم.
بند اول-تعریف داده و تلاقی آن با مفهوم اطلاعات
ریشه کلمه داده از کلمه لاتین datum به معنای داده شده میباشد ^[۱۰۰].در اکثر دایرهالمعارفها یا تعریفی از داده صورت پذیرفته است یا از اطلاعات، داده شده است ولیکن در برخی هر دو به عنوان حقیقت و ثبت مشاهدات که برای ارجاع یا تحلیل جمعآوری میشوند و موارد شناخته شده و تلقی شده به عنوان حقیقت، تعریف شدهاند.
گاهی اطلاعات نیز به عنوان حقایق فراهم شده یا یاد گرفته شده درباره چیزی یا کسی یا به دانش به دست آمده از فرایند یادگیری اطلاق شده است.
تعاریف بیان شده نشان میدهند که داده و اطلاعات با یکدیگر هم معنی هستند حتی شورای بینالملل علوم تایید میکند که اگرچه اطلاعات به عنوان نتایج به دست آمده از تحلیل داده و نتایج تحقیقات تعریف میشود، اما تمایز بین این دو دشوار و وابسته به موقعیتهای گوناگون میباشد.^[۱۰۱]
در مقررات ملی و بین المللی چندین تعریف از داده ارائه شده است. در نتیجه در راستای بررسی این مقررات، ابتدا به بررسی اصول سازمان ملل، سپس منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی و کنوانسیون آرهوس میپردازیم.
الف-اصول سنجش از راه دور سازمان ملل
ماده ۱ اصول مرتبط با سنجش از راه دور از ماوراءجو به زمین سازمان ملل، داده سنجش از راه دور را بسته به میزان پردازش آنها به سه گروه تقسیمبندی کرده است:
-داده ابتدایی۲-داده پردازش شده ۳-اطلاعات تحلیل شده
داده ابتدایی ^[۱۰۲]
داده خام انتقال یافته توسط ماهواره ها به ایستگاههای زمینی است. داده خام، شامل شماره ها، تصاویر به همراه دیگر خروجی ها از ابزاری است که ویژگیهای فیزیکی را به نماد تبدیل میکنند و نیازمند پردازش توسط رایانه به منظور ذخیره آنها و انتقال به دریافتکننده میباشد.
داده پردازش شده ^[۱۰۳]
محصول حاصلشده از فرایند پردازش داده خام به منظور قابل استفاده نمودن داده است.
اطلاعات تحلیل شده ^[۱۰۴]
این اطلاعات حاصل شده از تفسیر داده های پردازش شده و ورود داده و دانش از دیگر منابع میباشد. ذکر این نکته ضروری است که مقررات این سند برای دول الزام آور نیست و تنها راهنمایی برای ایجاد ترمینولوژی واحد در زمینه فعالیتهای سنجش از راه دور میباشد^[۱۰۵].
داده های فضایی و نمود آن چون داده جغرافیایی به دادهای که شکل و موقعیت یک ویژگی به همراه خصوصیات خاص آن را ثبت میکند اطلاق میشود.
ب-منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی
منشور همکاری در استفاده هماهنگ از تسهیلات فضایی در فجایع طبیعی و تکنولوژیکی، دربردارندهی مفاهیم داده و اطلاعات میباشد. در ماده ۱ آن تعریفی برای این دو ارائه میشود و واژه داده فضایی به عنوان داده خام جمع آوری شده توسط سیستمهای فضایی یکی از اعضا و فرستاده شده به ایستگاههای دریافتکننده زمینی مطرح شده است و واژه اطلاعات به داده های پردازش شده که توسط اعضایی که از برنامههای تحلیل برای استفاده در مدیریت بحران توسط دولتهای ذینفع استفاده میشود گفته میشود .به طور کل منشور و اصول سازمان ملل در تعاریف بسیار مشابه یکدگرند ولیکن در منشور از مفاهیم عامتری استفاده شده است.
پ -کنوانسیون آرهوس
بر اساس مقررات کنوانسیون آرهوس^[۱۰۶] و رهنمون شورای اتحادیه اروپا در آزادی دسترسی به اطلاعات محیطی، داده ها شامل اطلاعات نوشته شده، شفاهی، بصری، الکترونیکی و هر شکل دیگر اطلاعات مرتبط با محیط زیستی میباشد که این موضوع به معنای مشمول شدن داده و اطلاعات میباشد چرا که هر تفسیر قانونی از این موضوع خواه لفظی خواه منطقی، داده و اطلاعات سنجش از راه دور را در کنار هم قرار میدهد و اگر دسترسی به اطلاعات اجازه داده شده است به موازات آن دسترسی به داده ها نیز باید امکان پذیر باشد^[۱۰۷]. با این وجود، قانونگذاران ملی همیشه با منابع حقوق بینالملل به طور خاص اصول سازمان ملل هماهنگ نبودهاند به طور مثال در قانون سیستم فضایی سنجش از راه دور کانادا داده خام به عنوان داده حسگر از یک ماهواره سنجش از راه دور و هر داده فرعی مورد نیاز برای تولید تولیدات سنجش از راه دور از یک داده حسگر تعریف شده است. این تعریف حاکی از آنست که محصول سنجش از راه دور بر اساس قانون کانادا، شامل داده پردازش شده و اطلاعات تحلیل شده میشود.
با توجه به مطالب عنوان شده در فوق، در این رساله از ترکیب واژه های داده و اطلاعات در کنار هم استفاده میشود.
گفتار سوم-تعریف سنجش از راه دور در قوانین مختلف
سنجش از راه دور در قانون سنجش از راه دور ایالات متحده به مجموعه دادههایی که میتوانند به تصویری از ویژگیهای زمین، پردازش و تبدیل شوند، اطلاق میشود و داده پیش از تبدیل به تصویر، عکس یا قسمتی از سیستم اطلاعات جغرافیایی باید مورد پردازش واقع شود و در واقع این قدم است که به آنها امکان حمایت در چارچوب مالکیتفکری را اعطا میکند. قوانین ایالات متحده در این زمینه مشابه نظام اصول سنجش از راه دور سازمان ملل میباشد که در تعریف سنجش از راه دور به تمایز داده خام و دیگر انواع داده میپردازد که این امر ناشی از به رسمیت شناسی ضمنی مقرره عدم حمایت از داده در معاهده وایپو میباشد.
قانونگذار کانادا رویه مشابهی از قانونگذار ایالات متحده اتخاذ کرده است البته با ایجاد تفاوتهایی بین سطح پردازش داده خام و محصول سنجش از راه دور
در قانون روسیه تحت عنوان مقررات اطلاعات جغرافیایی فضایی، تمام داده های سنجش از راه دور، داده خام و ابتدایی اصول سنجش از راه دور سازمان ملل تعریف میشود.
لیکن قانونگذاران در اروپا رویکرد متفاوتی اتخاذ کردهاند و چون ایالات متحده بین داده خام و پردازش شده تفاوتی قائل نشدهاند و همانطور که در قسمتهای پیش رو بیان خواهد شد این امر دارای آثار مهمی در تسری حمایت کپیرایت میباشد^[۱۰۸].
گفتار پنجم-جایگاه حمایت از داده های سنجش از راه در موافقت نامههای بین المللی
برخی موافقتنامههای بین المللی چون معاهده فضا ۱۹۶۷، اصول مرتبط با سنجش از راه دور زمین از ماوراءجو، کنوانسیون۱۹۷۱ برن و معاهده جهانی کپیرایت ۱۹۷۱ دارای رهنمودهای مستقیم یا غیر مستقیم در حمایت فکری از داده ها هستند.
اما نهایتا تمامی موافقتنامهها در اجرا و کنترل حقوق مالکیت فکری داده های سنجش از راه دور با شکست مواجه شدهاند^[۱۰۹]. به طور کل در حقوق بینالملل حمایت شایسته و مکفی از داده های سنجش از راه دور وجود ندارد. در نتیجه به نظر میرسد، همراه با رشد رو به افزایش تجاریسازی و خصوصیسازی در بخش داده های سنجش از دور، کنوانسیون خاص لازم میگردد.
حال با توجه به ویژگیهای داده سنجش از راه دور و تعریف قانونی آن و انواع این دسته از داده ها باید چگونگی و چرایی حمایت کپیرایت به این دسته از داده ها مورد بررسی قرار گیرد و در این ارزیابی همانطور که در ذیل به آن اشاره خواهد شد، پردازش، نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. به منظور بررسی حمایت ابتدا باید روش های تولید داده ها بررسی شود که در ذیل به آن میپردازیم.
گفتار ششم-روش های تولید داده سنجش از راه دور
داده های سنجش از راه دور توسط ماهواره های خاص ایجاد میشوند و به وصف سطح و عمق زمین، اقیانوسها و دیگر اشیاء ساخته شده توسط انسان میپردازند. اپراتور ماهواره، فرمان و مشخصات مکانی که باید سنجش شود را به ماهواره منتقل میکند و زمانیکه منطقه جغرافیایی در گستره دید ماهواره قرار میگیرد، سنجش از راه دور انجام یافته است سپس ماهواره، داده به دست آمده را که معمولا به صورت کدهای دوگان ^[۱۱۰]هستند به ایستگاه زمینی که پردازش ابتدایی در آن صورت میگیرد میفرستد و در این مرحله امکان دسترسی مصرف کنندگان به وجود میآید. خود عملیات پردازش ویژگیهای کلیدی از داده سنجش از راه دور آشکار میکند که بر قابلیت حمایت کپیرایت از داده تاثیر میگذارد^[۱۱۱].
بند اول-روش تولید داده خام و تاثیر بر حمایت کپیرایت
الف-داده خام توسط یک فرایند اتوماتیک وار ایجاد میشود.
ب-داده های خام سنجش از راه دور انعکاسی از واقعیتهای موجود میباشند و ماهواره خود فعالیت هوشمندانهای انجام نمیدهد و فقط به ثبت سیگنالهای منعکس شده توسط زمین میپردازد.
ج-داده خام سنجش از راه دور بدون پردازش قابل ادراک نمیباشند و عملیات پردازش برای قابل استفاده نمودن داده های خام ضروری میباشد^[۱۱۲].
اغلب به دلایل اقتصادی و فنی بهسازی، طبقه بندی و تفسیر داده به کمک الگوریتمهای رایانه ای صورت میپذیرد. میزان پردازش مکفی، داده را به اطلاعات تحلیل شده تبدیل میکند.
در واقع، بر اساس مطالب مذکور در فوق، داده خام تنها انعکاسی از واقعیتها محسوب میشود. بنابراین، با توجه به عدم حمایت از ایدهها بر اساس اصل تفکیک ایده از بیان و لزوم شرط اصالت در اعطای حمایت کپیرایت، این داده ها نمیتواند در زیرمجموعه حمایت حقوق مالکیتفکری گنجانده شود.
بند دوم-روش تولید داده پردازش شده و تاثیر بر حمایت کپیرایت از آن
داده پردازش شده از طریق تحلیل داده خام صورت میگیرند و تحلیل، نیازمند دانش در زمینه های مختلف میباشد و مهمتر از همه اینست که تحلیل یک فرایند خودکار نمیباشد و با تلاش متخصصان صورت میپذیرد و همچنین از سوی دیگر داده های انعکاسیافته در قالب نقشه یا تصویر در قوانین اکثر کشورها در تعریق آثار قابل حمایت گنجانده میشوند. در بیان کلی، امکان حمایت از داده های فضایی با تحقق اصل خلاقیت و اصالت وجود دارد و از آنجا که این نوع از داده ها با مداخله انسان^[۱۱۳] و تحلیل او به وجود میآیند و دربردارندهی اطلاعات پردازش شده میباشند و عمل پردازش نیازمند افراد متخصص در زمینه تحلیل میباشد. این داده ها یک آفرینش همراه با خلاقیت محسوب خواهند شد، اما باید خاطر نشان کرد که تعیین میزان پردازش برای تبدیل داده به اطلاعات بسیار دشوار میباشد^[۱۱۴].
مبحث سوم-روش حمایت از داده های سنجش از راه دور
گفتار اول-روش حمایت از طریق کپیرایت
اولین راه حمایت از بیان اطلاعات از طریق کپیرایت میباشد. به طور خاص،کپیرایت از آثار ادبی و عکاسی که در داده ها نمود پیدا میکنند، حمایت میکند. اگرچه کپیرایت به حمایت از حقایق و ایدهها نمیپردازد ولیکن میتواند در بیان چنین دادههایی مورد استفاده مواقع شود چنین بیانی در داده های حاصله از سنجش از راه دور میتواند در قالب پایگاه داده یا یک نقشه یا عکس متجلی شود.
بند اول- حمایت در قالب پایگاه داده^[۱۱۵]

۳۸۲

۷۵۰۰۰

۲۷۸

۱۰۰۰

۱۳۲

۲۰۰

۳-۵- روش نمونه گیری
از انجا که جمعیت جامعه مورد نطر در تحقیق متمرکز بر شهرداری شاهرود بوده و گردآوری داده ها مستلزم مسافرت نمی باشد، از روش نمونه گیری تصادفی ساده در این تحقیق استفاده شده است که برای اجرا مناسب و مقرون به صرفه است.

۳-۶- ابزار های جمع آوری اطلاعات
استفاده از ابزارهای جمع آوری داده ها در تحقیقات مختلف متفاوت می باشد. چرا که انتخاب ابزار جمع آوری داده ها به موضوع، هدف و طرح تحقیق بستگی دارد. بر اساس نکات گفته شده در روش تحقیق از ابزارهای زیر برای جمع آوری داده ها استفاده گردید:
مطالعات کتابخانه ای
از آنجائیکه هر موضوع علمی دارای گذشته و تاریخچه علمی است و در چار چوب سلسله ای از نظریه ها شکل می گیرد واجرا می شود بنابراین از طریق مطالعات کتابخانه ای که مقدمه گردآوری اطلاعات است، به بررسی متون مختلف از جمله: کتابها،مقاله ها،پایان نامه ها، گزارش ها،تحقیقات دانشگاه های مختلف بخصوص: دانشگاه آزد شاهرود، دانشگاه جامع شاهرود، دانشگاه تهران، دانشگاه تربیت مدرس استفاده شده است. و نیز در سایتهای اینترنتی و سایر آثاری که به نحوی در رابطه با موضوع پژوهش هستند به جستجو پرداخته تا تصویر بهتر و روشنتری نسبت به موضوع داشته باشیم.
مصاحبه
در استفاده از مصاحبه به منظور گردآوری داده ها لازم است به چند نکته توجه شود: اول آنکه مصاحبه با چه کسانی مفید است، دوم آنکه موضوع مصاحبه ها چیست و چکونه باید در آن عمل کرد و نکته آخر اینکه چگونه باید از مصاحبه ها بهره برداری کرد(نیک گوهر، ۳۸۵: ۶۹). در این تحقیق به منظور رعایت اصول فنی مصاحبه ها، از جهت گیری های شخصی در مصاحبه ها خودداری شده و متن مصاحبه ها به دقت د رزمان مصاحبه یادداشت برداری شده است. در این پژوهش به منظور جمع آوری داده ها و درک بهتر مفاهیم با روان شناسان سازمانی مصاحبه هایی انجام شده است که کمک شایانی به این تحقیق کرده است.
پرسشنامه
پرسسشنامه به عنوان یکی از متداول ترین ابزار ها جمع آوری اطلاعات در تحقیقات پیمایشی میدانی ، عبارتی است از مجموعه ای از پرسشنامه هدف مدار که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون ، نظر دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد . در ساختن یک پرسشنامه باید به چهار جنبه توجه شود :
الف ) انتخاب موضوع سوالها
ب) محتوای سوال .
ج )جمله بندی پرسش ها.
د) انتخاب نوع سوال ( خاکی ، ۲۴۲: ۱۳۸۲ ).
۳-۷-معرفی پرسشنامه
به منظور اندازه گیری سطح انگیزش کارکنان شهرداری شاهرود از پرسشنامه استاندارد لورنس و جردن^[۱۶۰] که در کتاب ژوهشنامه مدیریت دکتر مقیمی جلد دوم معرفی شده است، استفاده شده است. که بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه ای طراحی شده است.این پرسشنامه در ضمیمه ۱ آورده شده است.
در ادامه به منطور شناسایی عوامل محیطی، عوامل سازمانی، عوامل فردی و ماهیت شغل موثر بر انگیزش کارکنان، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است که این پرسشنامه ها نیز بر اساس طیف لیکرت پنج گزینه ای طراحی شده است.جدول زیر نشان دهنده ارتباط بین شاخص ها سوالات است. این پرسشنامه در ضمیمه ۲ آورده شده است.
جدول (۳-۲): ارتباط بین شاخص ها سوالات پرسشنامه

ابعاد

سوالات

عدم ابهام شغلی

۱، ۲، ۳

تنوع کاری

۴، ۵

گروه کاری

۶، ۷، ۸، ۹

سبک سرپرستی

۱۱،۱۰، ۱۲، ۱۳، ۱۴

خط مشی

۱۵، ۱۶، ۱۷

مطالعه مخاطرات و راهبری یک سیستم توسط گروهی مرکب از مسئولین واحدها، مهندسین فرایند و ابزار دقیق و نیز افراد آشنا به HAZOP انجام می‌شود. تمام اعضاء گروه هدف مشترکی دارند و آن داشتن واحدی بی‌خطر و ایمن و عاری از مشکلات عملیاتی است. اما هر یک از آنان محدودیت خاص خود را دارند. تعدادی به این می‌اندیشند که هزینه تغییرات تا حد امکان کاهش یابد و تعدادی دیگر در اندیشه رفع کامل هرگونه مشکلی هستند. این اختلاف سلیقه‌ها موجب آن می‌شود که پیش از هرگونه تصمیم‌گیری در خصوص روش حل مشکلات عملیاتی یا پیشگیری از مخاطرات فرایند، راه‌ حل ‌های پیشنهاد شده از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نهایتاً تصمیم صحیح اتخاذ شود. معمولاً گروه، رهبر^[۳۱] یا سرگروهی دارد که وظیفه ساماندهی و هماهنگی جلسات را در کنار وظایفی مانند تعیین اعضاء گروه و پیشبرد جلسه براساس تئوری‌های روش HAZOP را عهده‌دار است. این فرد بی‌طرف بوده و معمولاً یک مهندس فرایند مجرب است. یکی دیگر از اعضاء گروه به عنوان منشی وظیفه تهیه برگه‌های کاری^[۳۲] و ضبط کلیه نظرات ارائه شده و نوشتن گزارش انتهایی در هر جلسه را بر عهده دارد[۱۸].
انتخاب P&ID
تقسیم P&ID به گره‌های منطقی
انتخاب یک گره برای بررسی

بررسی کلیه انحرافات احتمالی
برای کشف اینکه آیا خطری در سیستم وجود دارد؟
عدم اطمینان
نیاز به اطلاعات بیشتر
بله
ضبط دلایل و پیامدها و ارائه پیشنهاد برای حل آن
بررسی کیفی ریسک جهت مشخص نمودن میزان ضرورت توجه به پیشنهادات داده شده

خیر
شکل ۲-۱- مراحل روش HAZOP[18].
جدول ۲-۲- مراحل روش HAZOP

آبله مرغان

—————–

Hantavirus

سندروم ریوی

اقتباس از: (زلقی و گودرزی، ۱۳۹۰).
۶-۱-۶-۲-مقادیر عناصر سنگین و سمی موجود در گرد و غبار
جیوه: ppb ۶/۵۴ که باعث اختلالات عصبی، جهش زایی و آسیب­های شنوایی می­ شود؛
سرب:ppm 12/0 که باعث مشکلات رفتاری، عقب ماندگی ذهنی، کاهش باروری زنان و کم خونی می­ شود؛
سلنیوم:ppm ۲۸۳/۰ که باعث صدمه به قلب، کبد، کلیه، ناراحتی­های پوستی و ریزش مو می­ شود؛
مس:ppm ۴۸/۱۱ که باعث افسردگی و التهاب چشم می­ شود؛
منگنز:ppm ۱۹/۰ که باعث عفونت و اختلال در حرکات دست و انگشتان می­ شود؛
نیکل:ppm ۳۷۳۸ که باعث آلرژی­زا، التهابات پوستی، سرطان بینی و ریه می­ شود؛
وانادیم:ppm ۸/۲۳۳سبب کم­خونی، التهاب و تورم چشم، آب مروارید، کاهش حافظه و کاهش اشتها می­ شود؛
آرسنیکppm ۵/۴۶ باعث ضعف عمومی در عضلات، برونشیت، قانقاریا و تهوع می­ شود؛
روی:ppm ۶/۶۷۳ باعث نقصان در رشد، درد و ضعف ماهیچه­ای و خارش می­ شود.؛
اورانیوم:ppm ۳/۱ باعث بیماری­های کلیوی و سرطان می­ شود( مرکز تحقیقات محیط زیست خوزستان، ۱۳۸۹).
۷-۱-۶-۲-تأثیرکلسیم، آهن، منیزیم و آلومینیوم موجود در ذرات گرد و غبار بر سلامت انسان
کلسیم آهن آلومینیوم و منیزیم از جمله ترکیبات همراه با ذرات گردو غبار می­باشند. آهن ممکن است موجب ورم ملتحمه و آماس شبکیه چشم شود. ورود آهن به بدن از طریق تنفس طولانی مدت سیدروسیس^[۶۳] را موجب می­ شود. وجود بیش از ۵/۲ گرم کلسیم موجب بروز سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ­های خونی بدن می­ شود. از طرف دیگر تنفس غلظت­های بالای کربنات کلسیم(کلسیت) موجود در گرد و غبار و ورود آن به بدن از طریق بلعیدن منجر به بروز آلکوسیس^[۶۴]، سرفه و عطسه در انسان می­ شود. ورود ذرات حاوی منیزیم به بدن، باعث تضعیف بدن، افسردگی و گیجی فرد می­ شود. تنفس کوتاه مدت ذرات آلومینیوم منجر به سرفه و تحریک شش­ها و تنفس طولانی مدت موجب آسییب رساندن به شش­ها می­گردد. از دیگر اجزای موجود در ذرت گرد و غبار، دی اکسید سیلیس( کوارتز) می­باشد که تنفس طولانی مدت آن موجب سیلیکوزیس^[۶۵]، صدمه به کلیه­ها و کبد می­ شود( جمالی و بیات،۱۳۹۰).
۸-۱-۶-۲-تأثیر گرد و غبار حاوی زغال سنگ بر سلامت انسان
زغال سنگ از دیگر عوامل آلودگی هواست که ترکیبات آلی و سمی در زغال سنگ به سه دسته عمده تقسیم شده که هر کدام اثرات نامطلوبی بر سلامت انسان به دنبال دارد که در جدول زیر آورده شده است:
جدول۶: ترکیبات آلی و سمی در زغال سنگ و اثرات آنها

ترکیبات آروماتیکی فشرده

جهش زایی، سرطان زا، اختلال در غدد درون ریز

آمین آروماتیک

ایجاد نفروتوکسیک

ترکیبات هتروسیکلیک

ایجاد نفروتوکسیک و سرطان زا

بیماری­های بارزتر ناشی از سوختن زغال سنگ فلوروزیس^[۶۶] که منجر به تغییر رنگ دندان­ها به سفید گچی تا قهوه­ای می­ شود و هایپرکراتوسیز^[۶۷] که عفونت­های سطحی قارچی است(کریمی و همکاران،۱۳۹۰).
۹-۱-۶-۲-اثرات کوتاه مدت و درازمدت گرد و غبار
۱-۹-۱-۶-۲- دراز مدت: عوارض دراز مدت این پدیده بر سلامتی، ناشی از جایگزین شدن دائمی ذرات معلق و آلوده به ویروس­ها در قسمت­ های تحتانی دستگاه تنفسی می­باشد که باعث پدیده جهش ژنتیکی در ساختارDNA ویروس­ها شده، موجب ایجاد ویروس­های نوپدید یا بازپدید در قسمت­ های تحتانی دستگاه تنفسی می­گردد و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان­های تنفسی را نیز در پی دارد. در درازمدت روی افرادی که در معرض این پدیده قرار دارند به صورت بیماری انسداد مزمن مجاری تنفسی و همچنین چسبندگی ریه ظاهر می­گردد.
۲-۹-۱-۶-۲-کوتاه مدت: بروز عفونت­های تنفسی، شعله­ور شدن آلرژی­های قدیمی و ایجاد حملات آسمی در بیماران مبتلا به آسم یا برونشیت از جمله عوارض کوتاه مدت پدیده گرد و غبار بر سلامت انسان است(پروین^[۶۸]، ۲۰۰۸).
۱۰-۱-۶-۲- ایمنی در شرایط بروز پدیده گرد و غبار
توجه به این موارد می ­تواند در کاهش اثرات جانبی گرد و غبار موثر باشد:
برای جلوگیری از آلودگی مواد غذائی و آب آشامیدنی استفاده از پوشش مناسب برای مواد غذائی آماده مصرف ضروری است. لازم است مواد غذائی قبل از نگهداری در یخچال از ذرات و گرد و غبار زدوده شوند. برای کاهش تماس با گرد و غبار در محیط زندگی، نظافت روزانه توصیه می­ شود. ماسک­های کاغذی معمولی و دستمال نمی ­توانند جلوی ورود ذرات ریز گرد و غبار به سیستم تنفسی ما را بگیرند و بنابراین استفاده از آن ها توصیه نمی­ شود. ماسک­های ویژه­ای که با عنوان ۱P و ۲ P عرضه می­شوند.

برای این شرایط تا حدی مناسب است. در استفاده از ماسک باید به نکات زیر توجه کرد: